Gia vị: Hành trình từ phương Đông đến châu Âu

STNN - "Con đường gia vị" là một trong những tuyến đường lâu đời nhất và quan trọng nhất đối với thương mại thế giới. Trải qua một hành trình dài gắn bó mật thiết với con người, gia vị không chỉ là “cây đũa thần” tạo ra sự độc đáo cho các nền ẩm thực, mà còn là gạch nối giữa các nền văn hóa.

• Tiếp cận thị trường gia vị và hương liệu EU
• Cơ hội gặp gỡ trực tuyến với các nhà xuất nhập khẩu Ấn Độ trong lĩnh vực chế biến thực phẩm nông nghiệp

Từ "bahar" trong tiếng Ả Rập có nghĩa là hương thơm và "baharat" - theo nghĩa số nhiều - có nghĩa là các loại thảo mộc thơm. Đây là nguồn gốc của từ "baharat", có nghĩa là "gia vị" trong tiếng Thổ Nhĩ Kỳ. Gia vị đôi khi được sử dụng trong y học, mỹ phẩm hoặc các nghi lễ tôn giáo. Gia vị khô thường được ưa chuộng hơn, vì chúng có thời hạn sử dụng lâu hơn.

Gia vị thường là hạt, quả, rễ, vỏ cây…, được dùng để tạo hương vị hoặc tạo màu cho thực phẩm. Trong giai đoạn từ thế kỷ 8 đến thế kỷ 15, gia vị có giá trị vô cùng quý báu, đến mức một số thỏa thuận thương mại trong quá khứ đã sử dụng gia vị như một đối tượng trao đổi thay vì vàng.

Để hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của gia vị, bạn có thể so sánh chúng với dầu mỏ ngày nay. Nếu như thời nay có các cuộc xung đột liên quan đến dầu mỏ, thời xưa cũng có những “cuộc chiến” gia vị.

Con đường gia vị là một trong những tuyến đường lâu đời nhất và quan trọng nhất đối với thương mại thế giới. Không giống như Con đường tơ lụa, Con đường gia vị là một tuyến đường biển. Mặc dù nhiều loại hàng hóa được vận chuyển trên tuyến đường này, nhưng cũng như Con đường tơ lụa, con đường này được đặt tên theo sản phẩm chính - gia vị.

Con đường gia vị là tuyến đường thương mại từ Ấn Độ đến châu Âu. Gia vị đến châu Âu từ phương Đông qua hai con đường khác nhau. Trong thời kỳ lịch sử này, người châu Âu đã chủ động tham gia vào các cuộc hành trình khám phá vùng biển và lục địa để tìm cách tìm đường đi trực tiếp và ngắn nhất đến các nước sản xuất gia vị, như Ấn Độ và các quốc gia Đông Á khác. Cuối cùng, Vasco da Gama vượt qua Mũi Hảo Vọng vào năm 1498, mở ra con đường mới tới Ấn Độ. Christopher Columbus đến Tây Ấn và Magellan đi qua Nam Mỹ đến Đông Ấn. Điều này mở ra những con đường mới để tiếp cận các nước sản xuất gia vị. Tuy nhiên, khi sự độc quyền của người Venice trong việc buôn bán gia vị bị phá vỡ, tuyến đường gia vị lịch sử đã mất đi vị thế của nó.

Theo thống kê, có khoảng từ 750.000 đến 1.000.000 loại gia vị khác nhau, nhưng trong số này, chỉ có một phần nhỏ, từ 1% đến 10%, thực sự được sử dụng và tiêu thụ bởi người dân. Điều này cho thấy rằng, mặc dù có nhiều loại gia vị có sẵn, nhưng người tiêu dùng thường ưa chuộng và chỉ biết cách sử dụng một số loại cụ thể, trong khi phần lớn loại gia vị khác ít phổ biến hoặc ít được biết đến. Gia vị chiếm một vị trí quan trọng trong văn hóa ẩm thực của nhiều quốc gia và cũng đóng một vai trò không thể thiếu và tích cực trong việc hình thành lịch sử và văn hóa ẩm thực.

Để gia vị giữ được hương vị được trong thời gian dài, cần có điều kiện bảo quản thích hợp, như: Không để gia vị tiếp xúc với ánh sáng và nhiệt; lọ thủy tinh tối màu, kín khí và hộp đựng bằng gốm là những lựa chọn lý tưởng để bảo quản. Nói cách khác, tốt nhất nên bảo quản gia vị trong hộp kín ở nhiệt độ phòng không quá 24 độ C. Điều này giúp hạn chế tối đa sự mất mùi và giảm chất lượng gia vị theo thời gian.

Một số loại gia vị ở dạng hạt và bột, nếu được lưu trữ đúng cách thì có thể giữ được hương thơm trong hơn 2 năm. Vì vậy, hãy chú ý đến hạn sử dụng và tránh mua quá nhiều so với nhu cầu, điều này sẽ giúp bạn cảm nhận hương thơm của gia vị tốt hơn khi sử dụng chúng. Ngoài ra, bạn có thể dùng máy xay hoặc dụng cụ xay nhỏ để xay gia vị.

Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), Ấn Độ đứng đầu về sản xuất gia vị và Thổ Nhĩ Kỳ đứng thứ ba. Cây gia vị mọc ở Thổ Nhĩ Kỳ được biết đến là loại gia vị có khí hậu cận nhiệt đới và ôn đới, chủ yếu ớt đỏ, hạt tiêu, húng quế, hạt tiêu đen, hành tây, ngò, lá nguyệt quế, bạc hà...

Ớt đỏ cho đến nay là loại gia vị được sản xuất nhiều nhất ở Thổ Nhĩ Kỳ. Dữ liệu cho thấy, Thổ Nhĩ Kỳ sản xuất 200.000 - 250.000 tấn ớt đỏ, 20.000 tấn thì là, 16.000 tấn húng tây và cây xô thơm, 9.000 tấn hồi và 3.000 tấn thì là đen và thì là.

Mặc dù có nhiều yếu tố cơ bản liên quan đến văn hóa ẩm thực Thổ Nhĩ Kỳ nhưng nguồn gốc lớn nhất của nó là từ Đế chế Ottoman. Đế chế rộng lớn trị vì 600 năm này, đã để lại một di sản ẩm thực sánh ngang với bất kỳ quốc gia nào trên thế giới. Đế chế Ottoman cai trị ba châu lục và bao trùm nhiều quốc gia và dân tộc có tín ngưỡng tôn giáo khác nhau, một thực tế được phản ánh đầy đủ trong nền văn hóa phong phú và tạo ra một nền văn hóa ẩm thực rất độc đáo.

Gia vị thiết yếu nhất trong ẩm thực Ottoman là hạt tiêu đen, được sử dụng trong hầu hết các món thịt. Tiếp theo là nghệ tây, được sử dụng làm chất tạo hương vị và tạo màu trong cơm, món hầm và thậm chí cả món tráng miệng.

Cơm Pilaf là món ăn chủ yếu trên bàn ăn của người Ottoman. Bởi vì cực kỳ khó kiếm và đắt tiền nên nó đã là thực phẩm thuộc tầng lớp "ưu tú" kể từ đầu thế kỷ 15, và mức tiêu thụ của nó thậm chí còn vượt xa cả cơm thập cẩm lúa mì (Bulgur Pilaf). Nghệ tây làm gia vị đã được sử dụng trong món cơm thập cẩm ở Đế chế Ottoman vào thế kỷ 15. Đến thế kỷ 16, cơm thập cẩm tiêu và cơm thập cẩm trái cây cũng trở nên phổ biến.

Vào thế kỷ 18, cơm cà tím (Eggplant Pilaf) được nấu với hành, tỏi, quế, nghệ tây và dầu dừa hoặc dầu dừa hỗn hợp với dầu hạt ôliu. Ngoài ra, bột tiêu trắng, bột tiêu đen được thêm vào để tạo ra lớp vị thơm và cay.

Món cơm cà tím thường được thưởng thức như một món chính hoặc kèm với các món thịt. Nó có một hương thơm đặc trưng và hấp dẫn, với hương vị cay cay của tiêu đen và hương thơm của nhụy hoa nghệ tây. Màu sắc và hương vị độc đáo của món này thể hiện sự sáng tạo và nghệ thuật trong ẩm thực Thổ Nhĩ Kỳ. Seyahatname (Sách du hành) của nhà thám hiểm Ottoman Evliya Çelebi vào thế kỷ 17 cũng nói rằng tiêu đen, đinh hương và nghệ tây được sử dụng trong cơm thập cẩm.

Chử Ngọc (TH)