Giảm tác động của chất thải nhựa tới môi trường (kỳ 1)

STNN - Thế giới đang phải đối mặt với những vấn đề rất lớn do rác thải nhựa gây ra. Con người đang lạm dụng những vật phẩm làm từ nhựa bởi tính tiện ích và chi phí rẻ, để rồi gây ra hậu quả khôn lường cho hệ sinh thái.

• Làm thế nào để việc sử dụng nhựa trong nông nghiệp trở nên bền vững hơn?

Nhựa là nguyên liệu để sản xuất ra nhiều loại vật dụng khác nhau để phục vụ đời sống sinh hoạt hàng ngày, như: bàn, ghế, chai lọ, áo mưa, túi ... Rác thải nhựa là những chất không thể phân hủy trong nhiều loại môi trường. Chất thải nilon gồm các loại bao bì được làm bằng nhựa polyethylene (PE), sau khi sử dụng xong, được thải ra môi trường. Ngoài ra, trong sinh hoạt, cũng có nhiều loại nhựa phế thải khác.

Ở kỳ 1 của bài viết, tác giả xin nêu ra một số tác động tiêu cực của chất thải nhựa đối với môi trường, cụ thể là môi trường đất, nước và không khí. Một số giải pháp nhằm giảm tác hại của môi trường sẽ được bàn tới ở kỳ 2.

Thực trạng rác thải nhựa tại Việt Nam

Tại tọa đàm “Đánh bại ô nhiễm nhựa - Thực trạng và giải pháp tại Việt Nam”, PGS.TS. Lưu Đức Hải, Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam đã đưa ra lời cảnh báo: “Ở Việt Nam, hiện nay, trung bình mỗi năm thải ra khoảng 1,8 triệu tấn rác nhựa, trong đó có khoảng hơn 30 tỷ túi nilon, 80% số túi nilon đó đều bị thải bỏ sau khi dùng một lần. Việt Nam đứng thứ 4 trên 20 quốc gia ở top đầu, với khoảng 0,28 - 0,73 triệu tấn/năm, tương đương 6% tổng lượng rác thải nhựa ra biển của thế giới. Rác thải nhựa gây ra cái chết cho nhiều sinh vật, các hóa chất phụ gia trong sản phẩm nhựa có thể tác động trực tiếp đến con người và động vật”.

Việt Nam đang đối mặt với nhiều nguy cơ từ rác thải nhựa. Lượng rác thải nhựa đang có xu hướng gia tăng nhanh chóng. Theo nhận định của ông Albert T. Lieberg, trưởng đại diện Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) ở Việt Nam, nước ta là 1 trong 5 quốc gia hàng đầu phải chịu trách nhiệm với khoảng 13 triệu tấn rác thải nhựa ra đại dương mỗi năm.

Trung bình mỗi phút trên thế giới có khoảng 1 triệu chai nhựa được bán ra, mỗi năm có 5.000 tỷ túi nilon được tiêu thụ. Còn tại Việt Nam, trung bình mỗi hộ gia đình sử dụng khoảng 1 kg túi nilon/tháng; tại hai thành phố lớn là TP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, trung bình mỗi ngày có khoảng 80 tấn nhựa và nilon thải ra môi trường. Đáng quan ngại hơn, việc phân loại, thu hồi và xử lý rác thải tại Việt Nam còn rất hạn chế, phần lớn CTN không được tái sử dụng mà bị thải bỏ hoàn toàn ra ngoài môi trường.

Rác thải nhựa mất bao lâu để phân hủy?

Chúng ta thường nghĩ, các loại rác khi thải ra ngoài môi trường sẽ được các đơn vị, công ty thu gom, đưa vào các khu xử lý rác. Trên thực tế, phần lớn chúng sẽ đến những bãi chôn lấp và trong trường hợp tệ nhất, có thể bị trôi ra đại dương. Vậy, điều gì sẽ xảy ra với các mảnh rác đó, nó sẽ làm thế nào để phân hủy và trong thời gian phân hủy chúng sẽ gây ảnh hưởng thế nào đến môi trường sống của con người?

Một trong những loại rác thải để lại hậu quả lâu nhất chính là nhựa, chúng là loại khó phân hủy nhưng lại rất dễ để sản xuất. Loại rác thải này thậm chí còn có tuổi thọ cao hơn con người rất nhiều. Gần gũi nhất là chiếc chai nhựa mà chúng ta uống nước đóng chai mỗi ngày, chúng có thể tồn tại đến 10 thế kỷ. Và sau khoảng thời gian ấy, không có điều gì chắc chắn là chúng sẽ bị loại trừ hoàn toàn, rất có thể chúng sẽ tách ra thành những mảnh nhỏ, rất nhỏ và tiếp tục bị trôi ra biển, phá hủy đại dương và gây hại cho các sinh vật biển.

Tùy theo cấu trúc và nguyên liệu cấu tạo mà mỗi loại rác thải nhựa sẽ có thời gian phân hủy khác nhau. Nhưng nhìn chung, chúng có thời gian phân hủy rất lâu, có thể lên đến hơn 1.000 năm.

Tác động của chất thải nhựa đến môi trường 

Chất thải nhựa có tác động mạnh đến môi trường đất, không khí, nước và các hệ sinh thái, gây ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe con người và hoạt động kinh tế - xã hội. Việc xử lý và quản lý CTN không hiệu quả dẫn đến việc phát tán CTN vào môi trường, gây ô nhiễm môi trường và làm mất mỹ quan cảnh quan tự nhiên.

CTN có thể gây tác động đến sức khỏe con người thông qua hô hấp các khí độc từ hoạt động đốt CTN tự phát và quá trình tiêu thụ thức ăn và nước uống chứa CTN. Ngoài ra, CTN còn tác động đến môi trường không khí thông qua quá trình phát thải khí chứa kim loại nặng và các hợp chất hữu cơ độc hại từ hoạt động tái chế và đốt CTN. Đồng thời, CTN gây tác động trực tiếp đến các loài sinh vật và gây suy giảm đa dạng sinh học trong các hệ sinh thái biển như rạn san hô, cỏ biển và rừng ngập mặn.

Tác động của CTN không chỉ giới hạn trong lĩnh vực môi trường mà còn ảnh hưởng đến nhiều ngành kinh tế - xã hội như nuôi trồng thủy sản, đánh bắt thủy sản, du lịch - dịch vụ và giao thông vận tải. CTN trên bãi biển và biển ven bờ làm giảm sức hút của các ngành du lịch - dịch vụ và gây tổn thất về kinh tế cho ngư dân.

Chất thải nhựa có tác động mạnh mẽ và tiêu cực đến môi trường đất

Ô nhiễm đất: CTN, đặc biệt là nhựa không phân hủy (như nhựa polyethylene và polypropylene), có thể tồn tại trong môi trường đất hàng chục năm mà không phân hủy hoặc phân mảnh thành các mảnh nhỏ. Khi nhựa tích tụ trong đất, nó gây ra tình trạng ô nhiễm đất và ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây cối và hệ sinh thái đất.

Giảm sự thoát nước: CTN có khả năng tạo ra một lớp phủ không thấm nước trên bề mặt đất. Điều này làm giảm khả năng thoát nước của đất và gây ra sự tăng ngập úng và sự mất cân bằng trong chu kỳ thủy văn của khu vực đất. Điều này có thể gây ra hạn hán và lũ lụt, ảnh hưởng đến năng suất nông nghiệp và sự sống của các loài sinh vật đất.

Mất mát đa dạng sinh học: CTN có thể gây chết chóc hoặc gây tổn thương cho các loài động và thực vật sống trong đất. Những mảnh nhựa nhỏ có thể bị ăn phải bởi các loài động vật như côn trùng, giun đất và động vật nhỏ khác, gây ra tổn thương và tử vong cho chúng. Điều này có thể gây mất mát đa dạng sinh học và ảnh hưởng đến sự cân bằng của hệ sinh thái đất.

Tác động đến sản xuất nông nghiệp: CTN có thể làm giảm hiệu suất nông nghiệp và chất lượng sản phẩm. Nhựa có thể gây cản trở sự thâm nhập của nước và chất dinh dưỡng vào đất, làm giảm khả năng nuôi dưỡng cây trồng. Ngoài ra, việc sử dụng phân bón và hóa chất nông nghiệp đóng gói trong bao bì nhựa cũng tạo ra CTN trong đất.

Tác động tiêu cực đến môi trường không khí

CTN gây tác động tiêu cực đến môi trường không khí thông qua việc phát thải các chất độc hại như kim loại nặng và các hợp chất hữu cơ từ quá trình tái chế và đốt CTN. Đồng thời, CTN cũng ảnh hưởng trực tiếp đến các loài sinh vật và gây suy giảm đa dạng sinh học trong các hệ sinh thái biển như rạn san hô, cỏ biển và rừng ngập mặn.

CTN gây tác động tiêu cực đến môi trường không khí thông qua một số cơ chế sau:

Tác động từ quá trình sản xuất: Quá trình sản xuất nhựa yêu cầu sử dụng nhiều năng lượng và nguyên liệu hóa dầu. Việc khai thác và chế biến dầu mỏ làm gia tăng lượng khí thải CO2, một trong những nguyên nhân chính gây ra hiệu ứng nhà kính và biến đổi khí hậu.

Phát thải khí độc: Quá trình đốt cháy và phân hủy CTN có thể tạo ra khí thải độc hại như khí CO2, SO2, NOx và các hợp chất hữu cơ bay hơi. Những chất này góp phần vào hiện tượng nóng lên toàn cầu và ô nhiễm không khí, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe con người và hệ sinh thái.

Tạo ra hạt nhựa mịn: CTN thường bị phân mảnh thành các mảnh nhỏ hơn trong môi trường. Những mảnh nhựa này, được gọi là hạt nhựa, có thể bay lơ lửng trong không khí và được mang đi xa bởi gió. Hạt nhựa có thể được hít vào đường hô hấp của con người và các sinh vật khác, gây ra vấn đề về sức khỏe như viêm phổi, viêm mũi, và dị ứng.

Ô nhiễm từ quá trình tái chế không đảm bảo an toàn: Khi CTN được tái chế, quá trình này thường liên quan đến sử dụng các chất hóa học và công nghệ không an toàn. Quá trình tái chế nhựa có thể phát thải các chất độc hại như dioxin, furan và các hợp chất hữu cơ bay hơi, gây ô nhiễm không khí trong quá trình xử lý.

Tác động đến hệ sinh thái: CTN có thể tác động tiêu cực đến hệ sinh thái không khí bằng cách ảnh hưởng đến cây cối và sinh vật. Nhựa có thể bao phủ lên các lá cây, cản trở quá trình hô hấp và quang hợp của chúng. Ngoài ra, việc tiếp xúc với CTN cũng có thể gây tổn thương và mất mát đa dạng sinh học trong các cộng đồng sinh vật.

Chất thải nhựa có tác động mạnh mẽ và tiêu cực đến môi trường nước

Ô nhiễm nước: CTN, đặc biệt là nhựa không phân hủy, có khả năng tích tụ và tồn tại trong môi trường nước trong thời gian rất dài. Nhựa có thể bị vứt bỏ trực tiếp vào các dòng sông, con suối, ao hồ hoặc biển, hoặc bị thải ra từ bãi rác và hệ thống thoát nước. Khi nhựa tích tụ trong môi trường nước, nó gây ra tình trạng ô nhiễm nước, làm giảm chất lượng nước và ảnh hưởng đến sinh vật sống trong môi trường nước.

Tắc nghẽn hệ thống thoát nước: CTN, như túi nhựa và chai nhựa, có thể bị mắc kẹt trong hệ thống thoát nước, bao gồm các ống dẫn nước, cống, và hệ thống thoát nước mưa. Điều này gây ra tắc nghẽn và giảm hiệu suất hoạt động của hệ thống thoát nước, làm tăng nguy cơ ngập lụt trong khu vực và gây phiền hà cho quá trình xử lý nước thải.

Ảnh hưởng đến động, thực vật và sinh vật nước: CTN có thể gây tổn thương và tử vong cho động vật và thực vật sống trong môi trường nước. Cá, tôm, và các sinh vật biển khác có thể ăn phải nhựa nhỏ, như microplastic, gây ra tắc nghẽn trong hệ tiêu hóa và hệ thống hô hấp, làm giảm khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng và gây suy thoái sức khỏe. Ngoài ra, nhựa cũng có thể bị vướng vào các cơ quan của động vật biển, như các loài cá, chim biển và sinh vật nước khác, gây ra tổn thương vật lý và nội tiết. Các mảnh nhựa nhỏ cũng có thể được ăn phải bởi sinh vật nhỏ hơn, như tảo và động vật nhỏ, và lan truyền lên cấp cao hơn trong chuỗi thức ăn, gây tác động đến cả hệ sinh thái nước.

Ô nhiễm hóa chất: CTN có thể hấp thụ và chứa các hợp chất hóa học độc hại từ môi trường, như thuốc trừ sâu, kim loại nặng và các chất ô nhiễm khác. Khi nhựa bị phân mảnh thành mảnh nhỏ, các hợp chất này có thể được giải phóng và xả vào môi trường nước, gây ô nhiễm nước và ảnh hưởng tiêu cực đến hệ sinh thái nước.

Vân Quỳnh