Ghi nhận mới nhiều loài dơi sinh sống trong các hang động ở Việt Nam

STNN - Các nhà khoa học đã xác định thành phần loài dơi sinh sống trong một số hang động ở Khu Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Tràng An, Vườn Quốc gia Cúc Phương và Vườn Quốc gia Cát Bà. 

• Vườn Quốc gia Bạch Mã liên tục phát hiện các loài động vật hoang dã quý hiếm
• Tại sao động vật có kích thước nhỏ đi theo thời gian?

GS.TS. Vũ Đình Thống và các nhà khoa học Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã ghi nhận được 26 loài dơi thuộc 12 giống, 7 họ sinh sống trong một số hang động ở Việt Nam (bao gồm 18 loài thuộc 7 giống, 6 họ ở Khu Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Tràng An; 21 loài thuộc 9 giống, 6 họ trong Vườn Quốc gia Cúc Phương; 16 loài thuộc 8 giống, 5 họ tại Vườn Quốc gia Cát Bà). Kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học cho công tác phòng chống dịch bệnh động vật, quản lý đa dạng sinh học, phát triển du lịch sinh thái và nhiều lĩnh vực khác.

Dơi và dấu vết nguy cơ dịch bệnh

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng như nhiều nhà khoa học trên thế giới nhận định: SARS-CoV-2 có thể bắt nguồn từ các loài dơi hoặc một số loài động vật hoang dã khác. Nhận định về nguồn gốc của SARS-CoV-2 được dựa trên kết quả nghiên cứu so sánh trình tự gen của chủng virus này với SARS-CoV-1, cho thấy chúng tương đồng hơn 96%. SARS-CoV-1, chủng virus gây đại dịch SARS năm 2002-2003, được tìm thấy ở một số loài dơi thuộc giống Dơi lá mũi (Rhinolophus) và một số loài động vật hoang dã khác.

Mỗi năm, có từ hàng nghìn đến hàng triệu lượt khách trong nước và quốc tế tới tham quan những hang động có dơi sinh sống. Trường hợp khách tham quan hoặc những loài dơi sinh sống ở hang động du lịch mang SARS-CoV-2 hoặc những Coronavirus khác có thể dẫn đến nguy cơ lây nhiễm bệnh dịch ảnh hưởng đến sức khoẻ của khách tham quan, cộng đồng hoặc liên quan đến tình trạng bảo tồn dơi nói riêng và đa dạng sinh học nói chung.

Những nghiên cứu đã công bố cho thấy: Coronavirus và nhiều virus khác có tốc độ tiến hóa nhanh và độc tính khó lường đối với công tác phòng chống dịch bệnh. Do vậy, việc phát hiện sớm nguồn bệnh là cần thiết đối với công tác phòng chống dịch bệnh và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Đáng chú ý, cần có những nghiên cứu cấp thiết và cụ thể để chứng minh SARS-CoV-2 có thực sự bắt nguồn từ những loài dơi hay không. Mặt khác, nên có những nghiên cứu và xét nghiệm đối với một số Coronavirus khác có khả năng gây bệnh dịch cho con người đã được phát hiện ở nhiều loài dơi trên thế giới tại Việt Nam.

Những phát hiện mới

Với mục tiêu tìm ra những dẫn liệu khoa học và phát hiện mới liên quan tới một số loài dơi cư trú tại những hang động du lịch tập trung khách tham quan, GS.TS. Vũ Đình Thống và cộng sự đã đề xuất và được Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam phê duyệt đề tài: “Nghiên cứu hiện trạng đa dạng của các loài dơi ở hang động du lịch của Việt Nam và xét nghiệm các chủng coronavirus có khả năng gây bệnh dịch đối với con người” (mã số: VAST04.03/21-22).

Trong khuôn khổ nghiên cứu, các nhà khoa học đã xác định thành phần loài dơi sinh sống trong một số hang động ở Khu Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Tràng An, Vườn Quốc gia Cúc Phương và Vườn Quốc gia Cát Bà. Trong đó, có loài Dơi nếp mũi hạ long (Hipposideros alongensis) đặc hữu của Việt Nam và 8 loài khác được ghi nhận ở cả ba khu vực nghiên cứu (Hipposideros armiger, H. poutensis, H. gentilis, Rhinolophus affinis, R. marshalli, R. pearsoni, R. pusillus, Tophozous melanopogon); 4 loài được ghi trong Danh lục Đỏ của IUCN ở mức cần quan tâm bảo tồn gồm 3 loài ở mức “Sẽ nguy cấp - VU” (Hipposideros alongensis, H. khaokhouayensis, Myotis pilosus) và một loài ở mức “Gần bị đe doạ - NT” (Ia io). Kết quả nghiên cứu đã được các nhà khoa học công bố trong 2 bài báo quốc tế thuộc danh mục SCIE và 3 bài báo trong nước.

GS.TS. Vũ Đình Thống chia sẻ: “Nghiên cứu của ông và cộng sự đã cung cấp những dẫn liệu mới về nhiễm sắc thể của tổ hợp loài Dơi lá mũi pecxon (Rhinolophus pearsonii) ở khu vực nghiên cứu và trong phạm vi phân bố hiện biết của chúng, bao gồm Việt Nam và những nước lân cận. Những dẫn liệu đầu tiên về thành phần loài dơi ở Khu Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Tràng An cũng được đưa ra trong nghiên cứu”. Đồng thời, các nhà khoa học còn chỉ ra những dẫn liệu mới về đặc điểm tiếng kêu siêu âm của các loài dơi thuộc họ Dơi nếp mũi (Hipposideridae) ở Vườn Quốc gia Cúc Phương và tập tính tiếng kêu siêu âm của loài Dơi nếp mũi hạ long (Hipposideros alongensis) đặc hữu của Việt Nam. Tiếp đó, nhóm nghiên cứu tiến hành xét nghiệm nhiều mẫu sinh phẩm thu từ những cá thể dơi được tìm thấy, trong đó, bước đầu xác định được 22 mẫu thuộc loài Dơi lá đuôi (Rhinolophus affinis) dương tính với coronavirus. Tuy nhiên, cần tiếp tục nghiên cứu, xét nghiệm và phân tích kỹ trong thời gian tới để khẳng định kết quả.

Thực tế, còn nhiều loài và dạng loài dơi sinh sống ở những hang động và hệ sinh thái khác nhau đang được các nhà khoa học tiếp tục phân tích, định loại và dự kiến sẽ công bố trong thời gian tới, làm cơ sở khoa học cho công tác đánh giá hiện trạng đa dạng các loài dơi, cung cấp cơ sở khoa học phục vụ phát triển du lịch bền vững và an toàn, góp phần phòng tránh dịch bệnh động vật và các lĩnh vực khác. Từ những thành công bước đầu, các nhà khoa học cũng dự kiến nghiên cứu các loài dơi và những loài ngoại ký sinh ở dơi để bổ sung và cập nhật dẫn liệu góp phần đánh giá tính đa dạng sinh học của Việt Nam.

Hình ảnh một số loài dơi phát hiện ở khu vực nghiên cứu:

Theo Vast.gov.vn