Nữ giáo sư đầu tiên ngành Toán học, Ngôn ngữ của Việt Nam

Họ là những người phụ nữ có tài năng và nghị lực phi thường; nhẹ nhàng, lịch sự trong mỗi cử chỉ, lời nói nhưng bản lĩnh, quyết liệt trong nghiên cứu khoa học. Họ là những nữ Giáo sư đầu tiên của ngành Toán học, Ngôn ngữ của Việt Nam. Đặc biệt, cả hai nữ giáo sư đều họ Hoàng: GS. TS Hoàng Xuân Sính và GS. TS Hoàng Thị Châu.

Giáo sư Hoàng Xuân Sính nữ Tiến sĩ Toán học đầu tiên, nữ Giáo sư Toán học đầu tiên của Việt Nam

Giáo sư Hoàng Xuân Sính sinh ngày 05/9/1933 tại làng Cót, Từ Liêm, Hà Nội (nay thuộc P. Yên Hòa, Q. Cầu Giấy, Tp. Hà Nội). Bà từng du học đại học, cao học, bảo vệ luận án Tiến sĩ Quốc gia Toán học ở Pháp và là nữ giáo sư Toán học đầu tiên của Việt Nam.

Cha của GS. Hoàng Xuân Sính, ông Hoàng Thúc Tấn, là một nhà kinh doanh sợi đã tài trợ vốn liếng cho tờ “Thanh Nghị” - tờ báo tập hợp những học giả yêu nước và giới trí thức đất Hà thành trong đó có các ông Vũ Đình Hòe, Hoàng Xuân Hãn. Vì vậy, ngay từ khi còn nhỏ, bà Sính có may mắn được tiếp xúc với các bậc trí thức mà sau này là hai cây đại thụ của ngành giáo dục Việt Nam.

Năm 1948, vượt qua định kiến xã hội, bà quyết định theo học tại trường cấp III Chu Văn An, khi ấy là trường dành cho nam sinh. Năm 1951, sau khi tốt nghiệp bằng tú tài 1 ở Hà Nội ban Sinh ngữ, tiếng Anh và Pháp, bà sang Pháp lấy bằng tú tài 2 về chuyên ngành Toán học. Tốt nghiệp đại học, bà học tiếp cao học và nhận bằng thạc sĩ Toán vào năm 26 tuổi. Thành tích xuất sắc của bà nhận được sự chú ý, khen ngợi của báo giới cả trong và ngoài nước.

Về nước, bà giảng dạy tại khoa Toán, trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Vừa dạy, bà vừa nghiên cứu khoa học. Bản luận án tiến sĩ quốc gia của bà được viết tại căn nhà tranh gió tứ bề ở làng quê trung du, bên ánh đèn dầu, điều kiện vô cùng khó khăn.

Năm 1975, bà sang Pháp bảo vệ luận án tại Đại học Paris VII. Ngay sau đó, bà bảo vệ tiếp bản luận án thứ hai. Luận án này bà được thực hiện chỉ trong vòng hai tháng, đề tài do Hội đồng toán học nơi bà bảo vệ luận án 1 ra để... "thử tài"! Bà đã vượt qua thử thách một cách xuất sắc và nhận danh hiệu nữ Tiến sĩ Toán học đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Bà cũng là người phụ nữ nước ngoài đầu tiên đến Paris bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ quốc gia về Toán học.

Ngày 29/4/1980, Thủ tướng Phạm Văn Đồng ký quyết định số 131-CP công nhận chức vụ khoa học Giáo sư cho 83 cán bộ và Phó Giáo sư cho 347 cán bộ làm công tác giảng dạy đại học và nghiên cứu khoa học, trong đó có nữ Giáo sư Toán học đầu tiên của Việt Nam: Giáo sư Hoàng Xuân Sính.

Nữ giáo sư đầu tiên của ngành Ngôn ngữ học Việt Nam

Giáo sư Hoàng Thị Châu sinh ngày 13/11/1934, quê ở Thừa Thiên Huế nhưng bà sinh tại Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên. Bà là nữ giáo sư đầu tiên của ngành Ngôn ngữ học, nhà khoa học nhận giải thưởng Nhà nước về khoa học và công nghệ cho công trình "Tiếng Việt trên các miền đất nước".

Thuở nhỏ, bà học tiểu học tại Phú Yên. Năm 1945, bà theo cha và anh trai ra Huế tiếp tục học lên các lớp trên. Tốt nghiệp tú tài, bà dạy học tại trường Trung học Bồ Đề. Bà vừa dạy học vừa hoạt động trong lòng địch. Năm 1955, bà đang dạy học thì bị cảnh sát ập đến. Nhờ có người báo tin kịp, bà thoát ra chiến khu.

Năm 1956, bà được cử sang Liên Xô học Đại học Tổng hợp Lomonosov. Sau khi tốt nghiệp, bà về nước, làm việc tại tổ Bộ môn Ngôn ngữ học, khoa Ngữ văn (Đại học Tổng hợp Hà Nội). Không lâu sau đó, bà có những bài nghiên cứu được giới chuyên môn chú ý và tiếp tục đi sâu vào nghiên cứu các lĩnh vực thuộc địa danh học, phương ngữ học, phương pháp dạy tiếng Việt, ngôn ngữ và chữ viết các dân tộc thiểu số.

Sau khi công tác 13 năm tại tổ Bộ môn Ngôn ngữ học, bà được cử sang CHDC Đức làm chuyên gia dạy tiếng Việt. Trong 5 năm công tác ở một trường đại học tầm cỡ quốc tế - Đại học Humboldt, bà vừa giảng dạy vừa nghiên cứu và bảo vệ thành công luận án tiến sĩ vào năm 1980 và cho xuất bản sách dạy tiếng Việt bằng tiếng Đức.

Bà đảm nhiệm vai trò Chủ nhiệm Bộ môn Ngôn ngữ học thuộc Khoa Ngữ văn, ĐHTH HN trong 10 năm liên tục (1983 - 1993). Trong khoảng thời gian này, do yêu cầu về hợp tác quốc tế, bà đã phối hợp cùng đồng nghiệp hoàn thành một bộ sách dạy tiếng Việt (3 tập) dùng làm tài liệu giảng dạy cho học sinh Campuchia.

Bà được phong học hàm Giáo sư vào năm 1991 và là nữ giáo sư đầu tiên của ngành Ngôn ngữ học Việt Nam - một ngành khoa học có tiếng là khô khan và khó.

Giáo sư Hoàng Thị Châu qua đời ngày 06/8/2020.

Hoàng Giáp