Chuyển đổi số nhằm nâng cao hiệu quả và chuỗi giá trị cho nền nông nghiệp tại Việt Nam

LTS: Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số đang là xu hướng tất yếu đối với mọi lĩnh vực, trong đó có ngành nông nghiệp. Ứng dụng công nghệ số sẽ giúp nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và tạo ra giá trị gia tăng cho sản phẩm nông nghiệp. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi số trong nông nghiệp Việt Nam hiện vẫn còn nhiều thách thức. Theo đánh giá của các chuyên gia, tốc độ chuyển đổi số trong nông nghiệp của Việt Nam còn chậm so với tiềm năng. Chuyển đổi số mới chủ yếu tập trung ở các doanh nghiệp lớn, còn các hộ nông dân nhỏ lẻ vẫn áp dụng phương thức canh tác truyền thống. Để đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi số cho toàn ngành nông nghiệp, cần có sự chung tay của các bên liên quan để xây dựng chiến lược, đầu tư cơ sở hạ tầng, nghiên cứu ứng dụng công nghệ phù hợp, đồng thời nâng cao nhận thức và trang bị kỹ năng số cho nông dân.

Chuyển đổi số trong nông nghiệp là quá trình ứng dụng các công nghệ kỹ thuật số từ sản xuất đến chế biến, phân phối, và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Điểm khác biệt cơ bản giữa nông nghiệp số và nông nghiệp truyền thống chính là việc áp dụng các công nghệ kỹ thuật số như dữ liệu lớn, điện toán đám mây, Internet vạn vật vào toàn bộ hoạt động của ngành nông nghiệp, làm thay đổi cách thức quản lý, sản xuất và tiêu thụ sản phẩm từ truyền thống sang hiện đại và thông minh. Các hoạt động trong chuyển đổi số nông nghiệp bao gồm: Áp dụng công nghệ hiện đại trong canh tác, chăm sóc và thu hoạch cây trồng; Liên kết chuỗi giá trị và thương mại điện tử để kết nối trực tiếp giữa nông dân và người tiêu dùng; Sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông để quản lý và theo dõi quy trình sản xuất nông nghiệp; Ứng dụng công nghệ IoT (Internet of Things) để giám sát và điều khiển các yếu tố trong trang trại từ xa; Sử dụng công nghệ phân tích dữ liệu để đưa ra quyết định thông minh về sản xuất và quản lý nông nghiệp.

Ngành nông nghiệp Việt Nam đang áp dụng các công nghệ kỹ thuật số như dữ liệu lớn, điện toán đám mây, Internet vạn vật vào các hoạt động sản xuất, chế biến, phân phối và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Các công ty như Vinamilk hoặc Tập đoàn TH đã thành công trong việc áp dụng công nghệ để tăng năng suất, cải thiện chất lượng sản phẩm và kết nối trực tiếp giữa nông dân và người tiêu dùng. Tuy nhiên, chuyển đổi số trong nông nghiệp Việt Nam còn chậm, chủ yếu tập trung ở các doanh nghiệp lớn, chưa lan tỏa rộng rãi tới các hộ nông dân nhỏ. Tỷ lệ ứng dụng công nghệ số, máy móc thiết bị hiện đại vào sản xuất nông nghiệp còn thấp, phổ biến nhất là một số ứng dụng như camera giám sát, hệ thống tưới tiêu tự động. Các ứng dụng công nghệ cao như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, Internet vạn vật, cảm biến thông minh chưa được đưa vào sử dụng rộng rãi. Hạ tầng số như mạng Internet băng thông rộng, mạng 5G tại các vùng nông thôn, miền núi còn hạn chế, chưa đáp ứng nhu cầu chuyển đổi số. Nguồn nhân lực làm nông nghiệp còn thiếu kỹ năng sử dụng công nghệ số, trình độ nhận thức về lợi ích của chuyển đổi số chưa cao. Vẫn còn tồn tại tâm lý e ngại đối với việc đầu tư và ứng dụng công nghệ mới.

Chuyển đổi số trong nông nghiệp bao gồm việc ứng dụng các công nghệ số như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, Internet vạn vật, điện toán đám mây để quản lý và nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất, chế biến, phân phối và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Cụ thể, công nghệ số giúp áp dụng quản lý thông minh các khâu trong chuỗi giá trị nông sản như giám sát môi trường, điều khiển tưới tiêu, theo dõi chất lượng và năng suất cây trồng, vật nuôi. Ngoài ra, chuyển đổi số còn giúp kết nối trực tiếp nông dân với người tiêu dùng thông qua các nền tảng thương mại điện tử, mở rộng thị trường tiêu thụ. Để thúc đẩy quá trình chuyển đổi số nông nghiệp, cần tập trung nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng số cho nông dân để họ có thể tiếp cận và làm chủ công nghệ.

Để thúc đẩy chuyển đổi số trong nông nghiệp Việt Nam, Chính phủ cần có chính sách ưu đãi, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu, phát triển và ứng dụng các công nghệ số vào nông nghiệp. Có thể cân nhắc miễn giảm thuế, cho vay ưu đãi đối với các dự án chuyển đổi số trong nông nghiệp. Đầu tư xây dựng hạ tầng viễn thông, Internet nông thôn để tạo điều kiện kết nối cho nông dân. Ưu tiên phát triển mạng 5G tại các vùng sản xuất nông nghiệp tập trung. Xây dựng các trung tâm đào tạo, tư vấn về ứng dụng công nghệ số cho hộ nông dân vừa và nhỏ. Hỗ trợ chi phí đào tạo số hóa cho nông dân. Khuyến khích hình thành các doanh nghiệp công nghệ nông nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Hỗ trợ vốn, mặt bằng, thuế cho các doanh nghiệp khởi nghiệp số trong nông nghiệp. Xây dựng cơ sở dữ liệu lớn về nông nghiệp, tích hợp và chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp, hợp tác xã, nông dân.

Chuyển đổi số là xu thế tất yếu, mang tính quyết định đối với sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp Việt Nam trong thời đại công nghệ số. Việc ứng dụng các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, Internet vạn vật, cơ giới hóa... sẽ giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất, nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị gia tăng của sản phẩm nông nghiệp. Để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số trong nông nghiệp, cần có sự chung tay của các bộ, ngành, Chính phủ trong việc hoạch định chiến lược, chính sách và đầu tư cơ sở hạ tầng số. Các doanh nghiệp công nghệ, hiệp hội ngành nghề cũng cần tích cực nghiên cứu, phát triển các công nghệ số phù hợp với điều kiện sản xuất nông nghiệp Việt Nam; Hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã ứng dụng công nghệ số vào sản xuất và quản lý; Đào tạo nâng cao nhận thức về công nghệ số cho nông dân; Xây dựng các mô hình trình diễn ứng dụng công nghệ số thành công. Quan trọng nhất là nâng cao nhận thức và trang bị kỹ năng số cho đội ngũ lao động nông nghiệp; cung cấp thông tin, kiến thức về xu thế chuyển đổi số trong nông nghiệp; chia sẻ các công nghệ mới, mô hình ứng dụng thành công công nghệ số; tuyên truyền, nâng cao nhận thức của độc giả về lợi ích của chuyển đổi số; Kết nối các nhà khoa học, doanh nghiệp công nghệ với người sản xuất; Định hướng và thúc đẩy chuyển đổi số trong nông nghiệp từ đó hiện thực hóa tiềm năng to lớn của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đối với nền nông nghiệp.

TS. Chử Đức Hoàng