Bò biển dugong loài thú quý hiếm, được xếp vào nhóm “sắp nguy cấp” trong Danh lục Đỏ IUCN năm 2023. Dugong trưởng thành dài khoảng 4 mét, nặng khoảng 400kg, sống chủ yếu nhờ vào cỏ biển.
Ở Việt Nam, dugong chỉ còn xuất hiện tại vùng biển Phú Quốc và Côn Đảo. Trong đó, Côn Đảo được xem là khu vực có điều kiện thuận lợi nhất để loài này sinh sống và tìm kiếm thức ăn, nhờ còn duy trì được một số thảm cỏ biển tự nhiên. Tuy nhiên, cùng với sự gia tăng của các hoạt động du lịch, tàu thuyền, xả thải và biến đổi khí hậu, hệ sinh thái cỏ biển tại đây đang suy giảm rõ rệt, kéo theo nguy cơ mất nơi cư trú và nguồn thức ăn của dugong.
Trước thực trạng đó, Sở KH&CN tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu (nay là TPHCM) đã giao Viện Tài nguyên và Môi trường biển (thuộc Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam) triển khai đề tài “Đánh giá hiện trạng quần thể dugong và hệ sinh thái cỏ biển tại Côn Đảo, đề xuất giải pháp quản lý và bảo tồn”.
Kết quả nghiên cứu bước đầu cho thấy, vùng biển Côn Đảo hiện còn khoảng 12 cá thể dugong thường xuyên xuất hiện, chủ yếu tại vịnh Côn Sơn, bãi Six Senses và khu vực hòn Bảy Cạnh – những nơi còn thảm cỏ biển tương đối tốt. Một số vị trí khác như Bãi Nhát, cảng Bến Đầm, Đầm Trầu, mũi Cá Mập cũng ghi nhận sự xuất hiện của dugong nhưng tần suất thấp hơn. Các cá thể dugong được quan sát thuộc nhiều độ tuổi, bao gồm cả trưởng thành, con non và trung bình, cho thấy quần thể này vẫn đang có sự sinh sản tự nhiên tại khu vực. Đáng chú ý, tần suất xuất hiện dugong cao nhất được ghi nhận vào các tháng 6, 9 và 12, trùng với thời điểm thủy triều cao.
Nhóm nghiên cứu cho biết, từ đầu năm 2025, dugong đã bắt đầu xuất hiện trở lại tại vịnh Côn Sơn và Bến Đầm. Vào tháng 2 và tháng 5, có lúc ghi nhận tới 4 cá thể cùng nổi trên mặt nước, thậm chí bơi gần tàu thuyền và tỏ ra thân thiện với con người.
Bản đồ phân bố hành vi sinh sống của dugong được xây dựng từ dữ liệu thu thập thực địa đang là cơ sở quan trọng để khoanh vùng các khu vực bảo tồn ưu tiên.
Cũng theo nghiên cứu, hệ sinh thái cỏ biển tại Côn Đảo – nguồn sống thiết yếu của dugong, hiện đang suy giảm cả về diện tích và chất lượng. Cụ thể, diện tích thảm cỏ biển còn khoảng 392 ha, chỉ bao phủ khoảng 13,6% diện tích bề mặt đáy biển. Các loài cỏ biển còn ghi nhận gồm có cỏ lá dừa (Enhalus acoroides), cỏ vích (Thalassia hemprichii), cỏ xoan (Halophila ovalis), cỏ hẹ ba răng (Halodule uninervis)… Dữ liệu từ tổ chức Seagrass-Watch (Mạng lưới toàn cần giám sát cỏ biển), cho thấy, diện tích cỏ biển tại Côn Đảo đã mất từ 20–30% trong hai thập kỷ qua. Nguyên nhân chính là do ảnh hưởng của bão lớn, hoạt động neo đậu tàu thuyền không kiểm soát, ô nhiễm nước ven bờ, du lịch tự phát và các hoạt động khai thác thiếu quy hoạch.
Trước thực trạng đó, nhóm nghiên cứu đề xuất nhiều giải pháp nhằm bảo vệ dugong và phục hồi hệ sinh thái cỏ biển. Trong đó, đáng chú ý là kiến nghị khoanh vùng các khu vực như vịnh Côn Sơn, hòn Bảy Cạnh, bãi Six Senses thành vùng bảo tồn đặc biệt, hạn chế tối đa tàu thuyền, cấm lặn biển tự do và câu cá trong mùa dugong xuất hiện. Các giải pháp kỹ thuật như sử dụng neo thông minh để không làm tổn hại đến đáy biển, phục hồi cỏ biển bằng thân rễ giống, giám sát độ che phủ, theo dõi số lượng dugong theo mùa… cũng được đưa vào kế hoạch triển khai.
Đồng thời, nhóm nghiên cứu phối hợp với Vườn Quốc gia Côn Đảo tổ chức các hoạt động truyền thông, giáo dục cộng đồng, tuyên truyền tại các trường học, khu dân cư, trung tâm du lịch; lắp đặt bảng hướng dẫn tại các bãi biển có cỏ biển và phát triển sản phẩm truyền thông trực quan về bò biển để nâng cao nhận thức xã hội về vai trò sinh thái của loài vật này.
Nhóm nghiên cứu kỳ vọng nếu có những hành động can thiệp đúng đắn, hiệu quả và kịp thời, hoàn toàn có thể hy vọng vào sự phục hồi của quần thể dugong tại Côn Đảo trong tương lai gần.
Đề tài đã được Sở KH&CN Bà Rịa – Vũng Tàu nghiệm thu, đạt kết quả.
