Sự ra đời của Luật này bắt nguồn từ nhu cầu cấp thiết nhằm thể chế hóa các chủ trương, nghị quyết của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 05/5/2022 của Bộ Chính trị. Sau hơn 9 năm thực hiện Luật Thủ đô 2012, nhiều tồn tại và hạn chế đã được phát hiện trong các lĩnh vực như quy hoạch, quản lý đất đai, tài chính và phát triển kinh tế - xã hội. Luật mới được ban hành nhằm khắc phục những hạn chế này, đồng thời tạo cơ chế đặc thù, vượt trội để Hà Nội phát huy tối đa tiềm năng, trở thành động lực phát triển của cả vùng và đất nước, hướng tới mục tiêu xây dựng Thủ đô "Văn hiến - Văn minh - Hiện đại" ngang tầm với các thủ đô phát triển trong khu vực.
Tổng quan về Luật Thủ đô (sửa đổi)
Luật Thủ đô (sửa đổi) gồm 7 chương, 54 điều, trong đó có nhiều quy định mới mang tính đột phá so với Luật Thủ đô 2012. Luật đã cụ thể hóa quan điểm, chủ trương của Đảng về xây dựng và phát triển Thủ đô, đặc biệt là Nghị quyết số 15-NQ/TW của Bộ Chính trị.
Một điểm mới quan trọng của Luật là quy định cụ thể về nguyên tắc áp dụng, theo đó Luật Thủ đô sẽ được ưu tiên áp dụng trong trường hợp có quy định khác với luật khác về cùng một vấn đề. Điều này sẽ giúp tăng tính hiệu lực, hiệu quả của Luật trong thực tiễn.
Những điểm mới quan trọng của Luật Thủ đô (sửa đổi) trong Xây dựng, phát triển, quản lý và bảo vệ Thủ đô
Chương III của Luật với 17 điều (từ Điều 17 đến Điều 33) tập trung quy định về xây dựng, phát triển, quản lý và bảo vệ Thủ đô. Đây là nội dung quan trọng nhất của Luật, với nhiều cơ chế, chính sách đặc thù nhằm tạo động lực mới cho sự phát triển của Hà Nội.
1. Quy hoạch và thực hiện quy hoạch
Luật cho phép xây dựng các tuyến đê mới phù hợp với quy hoạch phòng chống lũ và quy hoạch đê điều. UBND thành phố được quyết định điều chỉnh việc xác định phân vùng môi trường trong quy hoạch Thủ đô, điều chỉnh cục bộ quy hoạch đô thị, quy hoạch chung xây dựng khu chức năng và quy hoạch chuyên ngành kỹ thuật.
Một điểm đáng chú ý là việc cho phép xây dựng trung tâm công nghiệp văn hóa tại bãi sông, bãi nổi sông Hồng và các khu vực có lợi thế về vị trí không gian văn hóa. Điều này sẽ tạo điều kiện để Hà Nội phát huy tiềm năng văn hóa, du lịch gắn với cảnh quan sông Hồng.
Luật cũng quy định quỹ đất sau khi di dời trụ sở, cơ sở không phù hợp với quy hoạch sẽ được ưu tiên xây dựng không gian công cộng, tăng tỷ lệ đất cây xanh, xây dựng công trình công cộng và phúc lợi xã hội. Đây là quy định quan trọng nhằm cải thiện môi trường sống và không gian công cộng cho người dân Thủ đô.
2. Quản lý không gian ngầm
Lần đầu tiên, Luật quy định cụ thể về nguyên tắc quản lý sử dụng không gian ngầm, theo đó không gian ngầm phải được phân vùng chức năng để quản lý, khai thác, sử dụng hiệu quả. Người sử dụng đất được sử dụng lòng đất theo chiều thẳng đứng trong phạm vi ranh giới thửa đất đến mức giới hạn độ sâu theo quy định của Chính phủ.
Quy định này sẽ tạo cơ sở pháp lý để Hà Nội phát triển không gian ngầm, góp phần giải quyết các vấn đề về giao thông, hạ tầng kỹ thuật và tăng hiệu quả sử dụng đất đô thị.
Tác động và ý nghĩa của Luật đối với sự phát triển của Thủ đô trong Xây dựng, quản lý và bảo vệ Thủ đô
3. Cải tạo, chỉnh trang đô thị
Luật quy định cụ thể các trường hợp thực hiện việc cải tạo, chỉnh trang đô thị, nguyên tắc thực hiện trong trường hợp người dân đề xuất hoặc nhà nước đứng ra tổ chức. Đặc biệt, Luật cho phép thành lập Quỹ Bảo tồn khu vực nội đô lịch sử của Thủ đô, là quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, được ngân sách nhà nước hỗ trợ vốn điều lệ.
Việc thành lập Quỹ này sẽ tạo nguồn lực tài chính để thực hiện các chương trình, dự án, hoạt động phi dự án nhằm cải tạo, chỉnh trang đô thị gắn với bảo tồn, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị văn hóa, lịch sử khu vực nội đô lịch sử.
4. Phát triển văn hóa, thể thao, du lịch
Luật quy định HĐND thành phố có thẩm quyền ban hành các biện pháp ưu tiên nguồn lực cho bảo vệ và phát triển văn hóa Thủ đô. HĐND cũng được quyền quy định cụ thể các khu vực, di tích, di sản, công trình cần tập trung nguồn lực để bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa.
Một điểm mới đáng chú ý là việc cho phép thành lập khu phát triển thương mại và văn hóa trên cơ sở các khu phố, tuyến phố, làng nghề để huy động nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển các hoạt động dịch vụ, thương mại, văn hóa tại khu vực có lợi thế. Điều này sẽ tạo điều kiện để Hà Nội phát huy tiềm năng văn hóa, du lịch, đồng thời thu hút đầu tư từ khu vực tư nhân.
5. Phát triển giáo dục, y tế và chính sách xã hội
Luật cho phép thành phố đầu tư xây dựng hệ thống trường công lập, cơ sở giáo dục chất lượng cao, cơ sở giáo dục có nhiều cấp học. Các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông công lập được thực hiện liên kết giáo dục với cơ sở giáo dục nước ngoài.
Về y tế, Luật giao HĐND quy định việc sử dụng ngân sách để hỗ trợ thanh toán một số dịch vụ khám, chữa bệnh y học gia đình chưa được bảo hiểm y tế thanh toán; hỗ trợ thanh toán dịch vụ cấp cứu ngoại viện. UBND thành phố được giao xác định lộ trình phát triển và tổ chức, hoạt động của hệ thống cấp cứu ngoại viện.
Về chính sách xã hội, Luật giao HĐND bố trí ngân sách để hỗ trợ giảm nghèo, giải quyết việc làm, vay mua nhà ở xã hội; hỗ trợ chuyển đổi nghề, tìm việc làm cho hộ dân tộc thiểu số nghèo; hỗ trợ tiền đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện, bảo hiểm y tế; thực hiện chương trình khám sức khỏe miễn phí hàng năm cho người cao tuổi.
6. Phát triển khoa học công nghệ
Luật quy định nhiệm vụ khoa học công nghệ trọng điểm của Thủ đô được giao theo phương thức tuyển chọn hoặc trực tiếp. Doanh nghiệp, tổ chức khoa học công nghệ, cơ quan quản lý nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập được nhận chuyển giao không bồi hoàn kết quả, sản phẩm hình thành từ nhiệm vụ khoa học công nghệ sử dụng ngân sách thành phố.
Đối với Khu công nghệ cao Hòa Lạc, Luật quy định ưu tiên đầu tư hệ thống các công trình hạ tầng kỹ thuật, cơ sở hạ tầng kỹ thuật công nghệ cao và kết cấu hạ tầng phục vụ phát triển khoa học và công nghệ.
7. Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát
Một điểm mới đột phá của Luật là quy định cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, cho phép Hà Nội mạnh dạn thử nghiệm các sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới, nhiều tiềm năng. Thời hạn thử nghiệm tối đa là 3 năm, có thể gia hạn 1 lần không quá 3 năm.
Đặc biệt, Luật cho phép tổ chức, doanh nghiệp thực hiện thử nghiệm có kiểm soát được phép không áp dụng một số quy định của pháp luật hiện hành và giao HĐND quyết định phạm vi miễn áp dụng các quy định của pháp luật. Quy định này sẽ tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp tại Thủ đô.
8. Phát triển giao thông
Luật cho phép đầu tư phát triển đường sắt đô thị tại Hà Nội được ưu tiên áp dụng mô hình phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (mô hình TOD). Trong khu vực TOD, thành phố được thu và sử dụng 100% tiền thu đối với một số khoản thu để tái đầu tư xây dựng đường sắt đô thị, hệ thống giao thông công cộng, hạ tầng kỹ thuật kết nối với hệ thống vận tải hành khách công cộng.
9. Tăng cường công tác quản lý đô thị
Luật quy định HĐND thành phố được quyết định mức tiền phạt cao hơn nhưng không quá 2 lần mức tiền phạt chung do Chính phủ quy định trong một số lĩnh vực như văn hóa, quảng cáo, đất đai, xây dựng, phòng cháy chữa cháy, an toàn thực phẩm, giao thông đường bộ, bảo vệ môi trường, an ninh trật tự.
Chủ tịch UBND các cấp được áp dụng biện pháp yêu cầu ngừng cung cấp dịch vụ điện, nước đối với công trình xây dựng sai quy hoạch, xây dựng không có giấy phép hoặc sai giấy phép xây dựng, công trình xây dựng sai với thiết kế được phê duyệt. Quy định này sẽ giúp tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý đô thị tại Thủ đô.
10. Với mục tiêu xây dựng nông nghiệp Thủ đô theo hướng sinh thái, bền vững; chú trọng đến tương tác giữa các yếu tố môi trường, kinh tế - xã hội để bảo tồn phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử trong nông nghiệp, phòng chống thiên tai…, Luật Thủ đô (sửa đổi) cho phép HĐND thành phố quy định việc sử dụng, khai thác quỹ đất nông nghiệp tại bãi sông, bãi nổi để sản xuất nông nghiệp, nông nghiệp sinh thái, kết hợp với du lịch, giáo dục trải nghiệm; việc xây dựng các công trình trên đất nông nghiệp phục vụ trực tiếp cho sản xuất nông nghiệp, chế biến, bảo quản, trưng bày, giới thiệu sản phẩm, cảnh quan du lịch, giáo dục trải nghiệm và giao HĐND quy định chính sách hỗ trợ cao hơn trong một số lĩnh vực nông nghiệp mà Thành phố ưu tiên phát triển.
Luật Thủ đô (sửa đổi) đánh dấu một bước tiến quan trọng trong quá trình phát triển của Hà Nội. Với những quy định mới mang tính đột phá, Luật tạo ra khuôn khổ pháp lý vững chắc và linh hoạt, giúp Thủ đô phát huy tối đa tiềm năng, khắc phục những rào cản, và đẩy nhanh quá trình phát triển bền vững. Từ quy hoạch đô thị đến phát triển văn hóa, từ cải cách hành chính đến thúc đẩy đổi mới sáng tạo, Luật mở ra nhiều cơ hội mới cho Hà Nội. Với sự chung tay của chính quyền, người dân và doanh nghiệp, Luật Thủ đô (sửa đổi) hứa hẹn sẽ là động lực mạnh mẽ, đưa Hà Nội trở thành một đô thị thông minh, hiện đại, giàu bản sắc, xứng đáng với vị thế Thủ đô ngàn năm văn hiến của đất nước.
