Từ “người trải nghiệm” đến “người đồng xây dựng”
Một trong những quan niệm sai lầm phổ biến là cho rằng "trẻ em chỉ cần hoạt động tay chân, tiếp xúc với thực tế và chơi lâu dài" thì đó là đủ cho một trải nghiệm học tập trong lĩnh vực nông nghiệp. Tuy nhiên, các nghiên cứu và dự án chất lượng cao về trang trại và làng quê ở Nhật Bản cho thấy rằng để việc học tập thực sự hữu ích thì không đơn thuần như vậy.
Đầu tiên, vấn đề học tập phải phản ánh thực tế cuộc sống ở nông thôn. Thứ hai, vấn đề đó cần phải cụ thể, để trẻ em có thể tự mình tìm ra giải pháp. Cuối cùng, quá trình giải quyết các vấn đề này không chỉ giúp trẻ phát triển kỹ năng mà còn mang lại kết quả thiết thực, có giá trị thực tiễn cho cộng đồng làng quê. Việc chú trọng vào những yếu tố này sẽ giúp tối ưu hóa trải nghiệm học tập cho trẻ em.
Tại tỉnh Niigata, chương trình "Nghiên cứu trồng lúa" không chỉ đơn thuần là cho trẻ em cấy lúa và chụp ảnh kỷ niệm. Thay vào đó, các em được tham gia vào toàn bộ chu trình từ cấy lúa, chăm sóc cho đến khi thu hoạch. Cuối cùng, các em đặt tên, đóng gói và thiết kế thương hiệu cho sản phẩm gạo của riêng mình, mang thành quả này về trường để trưng bày và bán.
Trong mô hình này, trẻ em không chỉ là người lao động mà còn giữ vai trò quản lý thương hiệu. Các em tự đặt tên, vẽ logo và viết mô tả sản phẩm trên túi gạo. Khi được hỏi về trải nghiệm tại làng quê, các em không chỉ khen ngợi phong cảnh mà còn chia sẻ: "Đây là lần đầu tiên con làm cho gạo trở thành hàng hóa." Điều này không chỉ giúp trẻ em hiểu sâu hơn về quy trình sản xuất mà còn nuôi dưỡng tinh thần khởi nghiệp và sáng tạo.
Làng là cộng đồng, nông dân là người đồng sáng tạo
Một đặc điểm nổi bật của chương trình trải nghiệm nông thôn tại Nhật Bản là sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương trong việc xây dựng chương trình giảng dạy. Dân làng không phải là những "nhân vật phụ", mà là những người đồng sáng tạo.
Tại thành phố Obihiro, tỉnh Hokkaido, có một chương trình cho phép trẻ em sống cùng với những người nông dân chăn nuôi bò sữa trong một ngày. Không có người hướng dẫn hay sổ tay hướng dẫn, trẻ em thức dậy lúc 5 giờ sáng để cùng nông dân vắt sữa, cho bò ăn, đo nhiệt độ cơ thể và dọn phân bò.
Vào buổi tối, các em viết "Bản tóm tắt về trang trại hôm nay", mô tả những việc đã làm, những vấn đề gặp phải và các đề xuất. Sáng hôm sau, người nông dân sẽ xem báo cáo và phản hồi, tạo cơ hội cho trẻ em nhận ra rằng các em không chỉ đến để "tham quan" mà thực sự tham gia vào công việc hàng ngày của trang trại.
Trong mô hình này, người nông dân trở thành người cầm tay chỉ việc, giúp trẻ em hiểu sâu hơn về cuộc sống nông thôn. Khi trẻ em thực sự "chạm" vào ngôi làng thì điều đó không chỉ mang lại giá trị giáo dục mà còn thắp sáng tinh thần cộng đồng.
Đồng sáng tạo và có thể chuyển giao
Đồng sáng tạo không chỉ là một buổi biểu diễn hay một bức ảnh được dàn dựng. Tại thị trấn Kamikatsu, tỉnh Tokushima, trẻ em tham gia vào dự án nghiên cứu mang tên "Thiết kế không gian chung cho người già trong làng".
Được mệnh danh là "làng dành cho người cao tuổi" của Nhật Bản, Kamikatsu có tỷ lệ người cao tuổi sống một mình rất cao. Qua các cuộc phỏng vấn, trẻ em tìm hiểu về thói quen hàng ngày, cách dự trữ thực phẩm và sở thích trò chuyện của người già. Từ đó, các em thiết kế một không gian đa chức năng, bao gồm "tủ lạnh chung + góc thư báo + quầy cà phê bên cửa sổ" trên một mảnh đất bỏ hoang trong làng.
Khi trở lại thăm sau vài tháng, một người cao tuổi đã chia sẻ: "Đây là nơi tôi đến hàng ngày, không phải để ăn uống, mà để đợi mọi người đến cùng trò chuyện."
Điều này giúp trẻ em nhận ra rằng thiết kế của mình mang lại giá trị thực tiễn. Các em không còn là khách du lịch mà trở thành những người tham gia tích cực, góp phần làm cho cuộc sống trong cộng đồng tốt đẹp hơn. Sự thay đổi này không chỉ diễn ra trong bản thân các em mà còn trong chính ngôi làng từ đó tạo nên một kết nối sâu sắc giữa các thế hệ.
Không phải là “đã học được gì” mà là “lưu lại cái gì”
Trong giáo dục, chúng ta thường đặt câu hỏi: "Trẻ đã học được gì?" Tuy nhiên, tại Nhật Bản, trọng tâm lại nằm ở câu hỏi: "Đứa trẻ đã đạt được điều gì, và ngôi làng đã để lại những giá trị gì?"
Những sản phẩm mà trẻ em tạo ra không chỉ mang tính cá nhân mà còn có giá trị cộng đồng. Một bản đồ hướng dẫn được vẽ tay trở thành vật phẩm nổi bật gây ấn tượng tại trung tâm đón du khách của làng. Hay một video ca nhạc về bài hát dân ca do một em nhỏ đạo diễn và trình bày đã trở thành video giới thiệu về địa phương trên YouTube.
Trẻ em để lại những sản phẩm sáng tạo, ngôi làng giữ lại những mối quan hệ và dân làng ghi nhớ những kỷ niệm. Từ đó, một mô hình bền vững được hình thành, tạo cơ hội cho sự đồng sáng tạo giữa trẻ em và cộng đồng. Những giá trị này không chỉ nâng cao trải nghiệm học tập mà còn làm phong phú thêm mối liên kết giữa các thế hệ.
