Nơi in dấu chân của loài thú được mệnh danh là “Kỳ lân châu Á”…
Vườn Quốc gia Vũ Quang được thành lập theo Quyết định số 102/2002/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 30/7/2002, và đã được công nhận là “Vườn Di sản ASEAN” vào năm 2018. Vườn có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc bảo tồn đa dạng sinh học cho cả khu vực, nằm ở vị trí chiến lược trong dãy Trường Sơn, xen kẽ giữa Vườn Quốc gia Pù Mát (tỉnh Nghệ An) ở phía Bắc và Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng (tỉnh Quảng Bình) ở phía Nam.
Đặc biệt, Vườn Quốc gia Vũ Quang từng in dấu chân của Sao la, một loài thú đặc biệt quý hiếm đang đứng bên bờ vực tuyệt chủng. Sao la (danh pháp khoa học: Pseudoryx nghetinhensis), còn được mệnh danh là “Kỳ lân châu Á”, lần đầu tiên được phát hiện trên thế giới vào tháng 5 năm 1992 tại Vườn Quốc gia Vũ Quang. Phát hiện này là kết quả của một chuyến khảo sát chung giữa Bộ Lâm nghiệp Việt Nam và Quỹ quốc tế Bảo vệ thiên nhiên (WWF).
Việc khám phá ra loài Sao la ở Hà Tĩnh vào năm 1992 đã gây chấn động, vì giới khoa học cho rằng việc tìm thấy loài thú lớn vào cuối thế kỷ 20 là “khó có thể xảy ra”. Sau lần phát hiện này, nhiều đoàn chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước đã liên tục ra vào rừng núi các huyện Hương Khê, Hương Sơn, Vũ Quang của Hà Tĩnh tìm kiếm, với hy vọng một lần nhìn thấy loài thú bí ẩn nhất thế giới, phục vụ nghiên cứu nguồn gen và bảo tồn đa dạng sinh học.
Tháng 10 năm 1998, các nhà khoa học đã chụp được ảnh Sao la trong tự nhiên tại Vườn Quốc gia Pù Mát (Nghệ An). 15 năm sau, bẫy ảnh của WWF mới ghi nhận được hình ảnh Sao la tại Quảng Nam. Trong những năm qua, Vườn Quốc gia Vũ Quang (Hà Tĩnh) tiếp tục hành trình tìm kiếm dấu vết của Sao la trên dãy Trường Sơn hùng vĩ. Các cánh rừng tự nhiên dọc dãy núi Trường Sơn ở Hà Tĩnh luôn in đậm dấu chân của các nhà khoa học và chuyên gia trong hành trình này. Tuy nhiên, hơn 30 năm qua, dấu vết của Sao la vẫn là một ẩn số đối với các nhà khoa học.
…cũng là nơi trú ngụ của nhiều loài động vật hoang dã cực kỳ quý hiếm
Vườn Quốc gia Vũ Quang nằm trong một vùng sinh thái có mức độ ưu tiên toàn cầu, được xác định là cực kỳ quan trọng trong việc bảo tồn đa dạng sinh học cho cả khu vực. Tại đây, đã xác định được 1.829 loài thực vật bậc cao có mạch thuộc 813 chi với 217 họ. Trong số này, có tới 131 loài thực vật nguy cấp, quý hiếm có tên trong Sách Đỏ Việt Nam (2007), Danh lục IUCN (2017) và trong Phụ lục ban hành theo Nghị định số 84/2021/NĐ-CP của Chính phủ.
Khu hệ động vật của Vườn Quốc gia Vũ Quang còn đáng chú ý hơn, với 94 loài thú thuộc 26 họ, 315 loài chim, 58 loài bò sát, 31 loài lưỡng cư, 88 loài cá xương, 316 loài bướm, 73 loài kiến và 28 loài nhện. Trong đó, có 46 loài thú, 21 loài chim, 20 loài bò sát, 2 loài lưỡng cư và 1 loài cá xương nằm trong Danh lục IUCN (2017) và Sách Đỏ Việt Nam (2007) cần được ưu tiên bảo tồn.
Vườn Quốc gia Vũ Quang có sự hiện diện của nhiều loài đặc hữu cho cả Việt Nam và Lào. Trong số đó có những loài đặc trưng, quý hiếm như: Sao la (Pseudoryx nghetinhensis), Mang lớn (Megamuntiacus vuquangensis), Thỏ vằn (Nesolagus timinski), Cầy vằn (Migalus owstoni), Chà vá chân nâu (Pygathrix nemaeus), Vượn đen má trắng (Hylobates leucogenys), Gà lôi lam đuôi trắng (Lophura hatinhensis), Rắn lục sừng (Trimeresurus cornutus), và Ếch cây sần Bắc Bộ (Theloderma corticale). Bên cạnh đó, có một số phát hiện về loài mới tại đây như: Nhái lùn Vũ Quang và Chuồn chuồn danh kỳ.
Hằng năm, tại đây có đến hàng trăm loài động vật được tiếp nhận từ người dân và các đơn vị chức năng. Các loài động vật sau khi tiếp nhận sẽ được chăm sóc, theo dõi, và khi đảm bảo các yếu tố về sức khỏe, sẽ được thả về môi trường tự nhiên.
Để làm tốt công tác bảo tồn đa dạng sinh học, trong thời gian qua, các cán bộ của Vườn Quốc gia Vũ Quang đã không ngừng nỗ lực, khắc phục khó khăn, và quyết tâm bảo vệ hiện trạng, không để rừng bị xâm hại. Công tác tuần tra rừng tại gốc được thực hiện thường xuyên và liên tục; việc lập các chốt kiểm tra, kiểm soát cũng được tăng cường. Đặc biệt, từ tháng 11/2022 đến nay, đơn vị đã tiến hành lắp đặt hệ thống bẫy ảnh trên toàn bộ diện tích quản lý với gần 200 máy để phát hiện, giám sát các loài cũng như kiểm soát việc người dân tự ý vào rừng đặc dụng. Qua đó, đã ghi nhận được nhiều loài động vật hoang dã quý hiếm, trong đó có 5 loài đặc biệt nguy cấp, đặc hữu của dãy Trường Sơn.
Có thể nói, Vườn Quốc gia Vũ Quang như một “kho báu” của Hà Tĩnh, được biết đến là một trung tâm đa dạng sinh học bậc nhất của Việt Nam. Nơi đây lưu giữ nhiều nguồn gen rất có giá trị cho công tác bảo tồn. Vườn nằm trong một vùng sinh thái có mức độ ưu tiên toàn cầu, được xác định là cực kỳ quan trọng trong việc bảo tồn đa dạng sinh học cho cả khu vực thuộc dãy Trường Sơn.
Ngoài đa dạng sinh học, Vườn Quốc gia Vũ Quang cũng có nhiều tiềm năng để thúc đẩy phát triển hoạt động du lịch sinh thái, du lịch khám phá và du lịch mạo hiểm, với cảnh quan hoang sơ, kỳ thú mà thiên nhiên đã ban tặng, như thác Thang Đày, thác Cổng Trời, thác Nam Châm, suối Rào Rồng, suối Trắng, hồ Ngàn Trươi…
Ngoài ra, còn có vô số thác, bãi đá, khe suối và hồ nước trong xanh, tuyệt đẹp khác, tạo nên phong cảnh sơn thủy hữu tình. Vườn Quốc gia Vũ Quang còn là nơi ghi dấu chứng tích những chiến công oanh liệt của nhà yêu nước Phan Đình Phùng và nghĩa quân trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp thời kỳ phong trào Cần Vương vào những năm cuối thế kỷ 19. Nơi đây hiện vẫn còn di tích nhà bia tưởng niệm Phan Đình Phùng và nghĩa quân, cùng thành Phan Đình Phùng, căn cứ địa của cuộc khởi nghĩa Hương Khê ở vùng lõi của Vườn Quốc gia Vũ Quang.
