STNN – Diện tích trồng sắn tại tỉnh Quảng Ngãi đang giảm dần trong những năm gần đây do việc phòng ngừa bệnh virus khảm lá sắn đang gặp một số khó khăn khi chưa có nguồn giống kháng bệnh cung ứng cho nông dân. Địa phương hiện đang rất nỗ lực tìm kiếm nguồn giống, biện pháp phòng trừ nhằm hỗ trợ người dân khắc phục khó khăn này.
Bệnh khảm lá hoành hành
Sắn là loại cây trồng quan trọng tại tỉnh Quảng Ngãi, được trồng tại rất nhiều vùng, nhất là vùng núi. Đây là cây trồng có lợi thế trên địa bàn tỉnh, có khả năng chịu hạn, tương đối thích nghi trên chân đất nghèo dinh dưỡng, không chủ động nước tưới. Tại địa phương, giống sắn KM94 chiếm khoảng 80% diện tích, các giống sắn còn lại là KM140, KM419... chiếm khoảng 20%.
Theo thống kê, giai đoạn 2015 - 2021 diện tích trồng sắn hàng năm trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi khoảng từ 16.460 - 17.785 ha, năng suất bình quân từ 194 -194,5 tạ/ha, sản lượng từ 311.416 - 348.550 tấn/năm. Thế nhưng, từ năm 2022 đến nay, diện tích trồng sắn chỉ dao động từ 13.098 - 14.082,3 ha/năm, năng suất bình quân từ 174,2 - 175,3 tạ/ha, sản lượng từ 229.581,4 - 245.323,4 tấn.
Có thể thấy, chỉ trong ít năm gần đây, toàn tỉnh Quảng Ngãi đã chuyển đổi gần 1.680 ha từ đất trồng sắn sang loại cây trồng khác. Nguyên nhân chính của việc phải chuyển đổi cơ cấu cây trồng này xuất phát từ việc địa phương này xuất hiện bệnh virus khảm lá trên cây sắn. Điều này khiến việc canh tác của cá nhân, tổ chức gặp rất nhiều khó khăn.
Cụ thể, niên vụ 2020 – 2021 toàn tỉnh Quảng Ngãi đã chuyển đổi 198 ha đất trồng sắn sang cây trồng khác; niên vụ 2021 – 2022 chuyển đổi 470,2 ha; niên vụ 2022 – 2023 chuyển đổi 674,4 ha và niên vụ 2023 – 2024 chuyển đổi 337 ha. Diện tích này các cá nhân, tổ chức thực hiện việc chuyển đổi sang cơ cấu cây trồng khác như ngô, lạc, mè, cỏ chăn nuôi...
Theo Báo cáo của Sở Nông nghiệp Phát triển và Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Ngãi (Sở NN-PTNT), tại Quảng Ngãi bệnh virus khảm lá sắn xuất hiện đầu tiên vào tháng 9/2019 tại xã Sơn Giang, huyện Sơn Hà sau đó lan ra các vùng trồng sắn trong tỉnh. Theo thống kê, hàng năm có khoảng 50-60% diện tích trồng sắn bị nhiễm bệnh.
Niên vụ sắn 2023-2024, toàn tỉnh xuống giống 10.946,4 ha, hiện nay sắn đang giai đoạn phát triển thân lá. Theo thống kê từ các địa phương, tính đến cuối tháng 03/2024 diện tích bị nhiễm bệnh virus khảm lá sắn là 7.085,5 ha, chiếm 64,7% diện tích. Trong đó, huyện Sơn Tây có diện tích trồng cao nhất 5.800 ha và cũng chính là địa phương nhiễm virus khảm cao nhất với toàn bộ diện tích trồng ở mức độ nặng.
Từ khi xuất hiện virus khảm lá sắn, việc chăm sóc cây sắn và việc phòng trừ rất khó khăn. Phần lớn diện tích đất trồng sắn là đất đồi núi hoặc đất nghèo dinh dưỡng, người trồng sắn ít đầu tư chăm sóc bón phân cho cây sắn nên khi cây sắn bị nhiễm bệnh do sức đề kháng yếu. Bọ phấn trắng là môi giới lan truyền bệnh, tuy vậy, người trồng không thể phun thuốc trừ bọ vì chi phí mua thuốc bảo vệ thực vật, tiền công phun thuốc cao. Các huyện miền núi thì địa hình ruộng sắn có nhiều đồi dốc hoặc sắn được trồng xen với cây keo, đây cũng là trở ngại rất lớn trong việc thực hiện việc phun thuốc trừ bọ.
Mặt khác, các địa phương chưa có nguồn giống kháng bệnh, sạch bệnh cung ứng cho nông dân nên nông dân sử dụng hom giống của những ruộng đã bị nhiễm bệnh, điều này càng làm cho nguồn bệnh ngày càng phát triển và lây lan ra diện rộng. Việc tiêu hủy sắn đã nhiễm bệnh chưa được nông dân chú trọng nên nguồn bệnh không thể khống chế tốt nhất.
Có thể nói, bệnh virus khảm lá sắn gây thiệt hại rất lớn đến sản xuất sắn của tỉnh, ảnh hưởng đến thu nhập của người nông dân. Theo kết quả đánh giá thực tế, trường hợp bệnh gây hại nặng từ giai đoạn cây con có khả năng gây mất trắng. Bệnh gây hại khi sắn giai đoạn hình thành và phát triển củ làm giảm năng suất từ 20-30%.
Tập trung nguồn lực hỗ trợ người dân
Trước những thiệt hại rất lớn đến sản xuất sắn, ảnh hưởng đến thu nhập của người nông dân trồng sắn, UBND tỉnh, Sở NN-PTNT, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, UBND các huyện, thị xã, TP đều có những chỉ đạo gắt gao nhằm phòng, chống được bệnh khảm lá.
Cụ thể, UBND tỉnh Quảng Ngãi đã thành lập Ban chỉ đạo phòng, chống bệnh khảm lá sắn cấp tỉnh do đồng chí Phó Chủ tịch UBND tỉnh làm trưởng ban. Đại diện các Sở, ngành và UBND cấp huyện là thành viên để chỉ đạo công tác phòng, chống bệnh. Ban hành Kế hoạch 72/KH-UBND ngày 09/6/2020 về Phòng, chống bệnh virus khảm lá sắn trên địa bàn tỉnh năm 2020 gồm các hoạt động tuyên truyền tập huấn, tổ chức tiêu hủy cây sắn bị bệnh, phun thuốc bảo vệ thực vật trừ côn trùng môi giới, sản xuất giống sắn sạch bệnh để cấp phát cho nông dân.
Đầu mỗi niên vụ sản xuất sắn, UBND tỉnh tổ chức cuộc họp để bàn phương án phòng chống bệnh virus khảm lá sắn trên địa bàn tỉnh. Giải pháp đưa ra là vận động nông dân không sử dụng nguồn hom giống bị bệnh để trồng, tăng cường công tác chăm sóc, bón phân để sắn sinh trưởng phát triển. Chuyển đổi cây trồng trên những vùng đã bị nhiễm bệnh nặng, những vùng có khả năng chuyển đổi.
Bên cạnh đó, Sở NN-PTNT tỉnh Quảng Ngãi cũng đã có Công văn số 2448/SNNPTNT ngày 10/09/2019 về việc phòng, chống bệnh virus khảm lá sắn, Công văn số 317/SNNPTNT ngày 19/02/2020 về việc tăng cường công tác phòng, chống bệnh virus khảm lá sắn. Tổ chức kiểm tra thực tế và làm việc với UBND các huyện trọng điểm có diện tích bị bệnh khảm lá sắn để bàn phương án phòng chống phù hợp với điều kiện cụ thể của từng địa phương.
Trước đó, trong niên vụ sắn 2021-2022, Sở NN-PTNT đã mua giống sắn kháng bệnh khảm lá HN3 cấp cho 2 huyện Sơn Hà và Trà Bồng trồng thí điểm mỗi huyện 5 ha để theo dõi đánh giá tính thích ứng và tạo nguồn giống kháng bệnh tại chỗ cho các niên vụ tiếp theo. Hiện nay, diện tích trồng giống sắn HN3 khoảng 30,5 ha cũng đang được duy trì tại các huyện Nghĩa Hành và Sơn Hà từ nguồn giống trên.
Cùng với đó, từ năm 2019 đến nay, Công ty Cổ phần Nông sản Thực phẩm Quảng Ngãi cũng thường xuyên cung cấp giống sắn sạch bệnh cho nông dân để trồng mới và xây dựng vùng sản xuất giống sạch bệnh. Tuy nhiên, trong 2 niên vụ sắn 2022-2023 và 2023-2024, Công ty Cổ phần Nông sản Thực phẩm Quảng Ngãi tiếp tục mua giống sắn hỗ trợ sản xuất nhưng số lượng không đáng kể do khó khăn trong việc tìm giống sắn sạch bệnh để mua.
Mặt khác, tính đến nay, tỉnh Quảng Ngãi đã tổ chức 117 lớp tập huấn phòng chống bệnh virus khảm lá sắn cho 6.580 nông dân và cán bộ cơ sở tham dự, in và cấp phát 39.480 tờ rơi về phòng trừ bệnh virus khảm lá sắn cho nông dân trồng sắn tại các địa phương. Đến nay, hầu hết nông dân trồng sắn đã nhận biết được triệu chứng, tác hại của bệnh virus khảm lá sắn, bọ phấn trắng là môi giới truyền bệnh và các biện pháp phòng, chống.
Trong thời gian tới, để làm tốt nhất việc phòng, trừ virus khảm lá trên địa bàn, tỉnh Quảng Ngãi sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền để người trồng sắn nhận thức được đặc điểm tác hại của bệnh, không dùng hom giống trên các vùng bị nhiễm bệnh để trồng lại, thường xuyên kiểm tra đồng, thực hiện tiêu hủy cây bệnh ngay khi mới xuất hiện để tránh lây lan. Thực hiện tốt các giải pháp chăm sóc, bón phân để cây sắn sinh trưởng phát triển, tăng sức đề kháng đối với bệnh để đảm bảo năng suất.
Tiếp tục duy trì, phát triển nguồn giống sắn kháng bệnh HN3 sẵn có trên địa bàn tỉnh, đồng thời đẩy mạnh công tác chuyển giao đưa các giống kháng bệnh mới vào sản xuất phục vụ công tác phòng chống bệnh (khi được công nhận lưu hành theo quy định).
Ngoài ra, để thực hiện công tác phòng, trừ bệnh virus khảm lá sắn tốt hơn, Sở NN-PTNT tỉnh Quảng Ngãi cũng đề nghị Bộ NN-PTNT hỗ trợ cho tỉnh Quảng Ngãi xây dựng Dự án nhân nhanh các giống sắn kháng bệnh khảm lá, có năng suất và hàm lượng tinh bột cao để cấp cho nông dân các vùng trồng sắn. Đồng thời, Công ty Cổ phần Nông sản Thực phẩm Quảng Ngãi cần tiếp tục tìm nguồn giống sắn sạch bệnh, giống kháng bệnh (đã được công bố lưu hành theo quy định) từ các địa phương khác cấp phát hỗ trợ cho nông dân mỗi vụ sản xuất.
Anh Đức - Viết Cừu
