Từ "phế phẩm" đến vật liệu sinh học và thủ công mỹ nghệ
Cây dừa phân bố rộng khắp vành đai xích đạo, với hơn 90 quốc gia canh tác. Tuy nhiên, Đông Nam Á mới thực sự là "thủ phủ" của loài cây này, chiếm tới hơn 60% sản lượng toàn cầu (hơn 60 triệu tấn/năm). Indonesia, Philippines, Việt Nam và Thái Lan là những “cường quốc” dừa.
Trước đây, lớp vỏ dừa và sọ dừa thường bị xem là rác thải. Nhưng ngày nay, nó là nguyên liệu đầu vào được thu mua với giá tốt. Sợi xơ dừa được ví như “vàng nâu" của ngành vật liệu; được tách ra và chế biến thành ba nhóm sản phẩm chính: làm đệm, thảm, tấm lót sàn nhờ đặc tính thoáng khí, hút ẩm và siêu bền.
Mụn dừa (coco peat) và gạch xơ dừa là giá thể trồng cây thủy canh hoàn hảo, thay thế đất trong các nhà màng hiện đại. Sợi dừa được kéo thành chỉ hoặc dệt vải, ứng dụng trong thời trang sinh thái.
Lớp gáo cứng bao bọc cơm dừa là nguồn nguyên liệu tuyệt vời để sản xuất than hoạt tính. Nhờ cấu trúc rỗng xốp đặc biệt, than gáo dừa được dùng trong lọc nước, lọc khí và trong lĩnh vực y tế. Ngoài ra, dưới bàn tay khéo léo của nghệ nhân Đông Nam Á, gáo dừa biến thành các sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo như bát, đũa, trang sức hay thậm chí là những đôi dép dừa thời trang.
Dừa và cuộc “cách mạng” thực phẩm
Cơm dừa là phần giá trị nhất, được chia thành hai dòng chảy sản phẩm: Cơm dừa sấy giòn, dừa sấy thăng hoa (công nghệ mới giữ nguyên hương vị), hay cơm dừa nạo sấy là nguyên liệu không thể thiếu trong ngành bánh kẹo toàn cầu.
Nếu Thái Lan nổi tiếng với nước cốt dừa phục vụ ẩm thực (tom yum, xôi xoài), thì Việt Nam và Indonesia đang “bùng nổ” với các dòng sữa dừa uống liền hoặc pha chế cà phê (như trào lưu Coconu Latte).
Dầu dừa không chỉ là thực phẩm (thay thế dầu oliu) mà còn là nguyên liệu “vàng” cho ngành mỹ phẩm (dưỡng da, tóc) và dược phẩm. Một ví dụ điển hình là việc Hàn Quốc nghiên cứu, ứng dụng dầu dừa cao cấp kết hợp với CBD để hỗ trợ điều trị Alzheimer. Bên cạnh đó, bột sữa dừa là giải pháp tiện lợi cho công nghiệp chế biến và pha chế.
Nước dừa, mật hoa dừa và những giá trị tiềm ẩn
Nước dừa từng bị coi là phụ phẩm khi lấy cơm dừa già, nay đã trở thành "ngôi sao". Nước dừa xiêm xanh (của Thái Lan và Việt Nam) được ưa chuộng nhất nhờ hương thơm và độ ngọt. Công nghệ tiệt trùng UHT và HPP giúp đóng hộp nước dừa tươi, để nước dừa được mang đi khắp thế giới. Bên cạnh đó, sản phẩm lên men từ nước dừa già cũng là một nguyên liệu phổ biến trong ngành dịch vụ ăn uống và làm mặt nạ dưỡng da sinh học.
Mật hoa dừa là “ngôi sao đang lên” bởi có chỉ số đường huyết thấp, phù hợp cho người tiểu đường, hoặc dùng lên men thành rượu vang dừa, giấm dừa. Củ hũ dừa - phần lõi non nhất trên ngọn cây - được coi là "đặc sản quý tộc" với vị ngọt giòn, dùng làm gỏi hoặc xào nấu.
Câu chuyện về cây dừa ở Đông Nam Á là bài học điển hình về kinh tế tuần hoàn. Không có gì là rác thải nếu chúng ta có đủ công nghệ và tư duy sáng tạo. Với Việt Nam, việc chuyển dịch từ xuất khẩu dừa trái sang chế biến sâu các sản phẩm như sữa dừa, mỹ phẩm dầu dừa hay than hoạt tính, v.v. chính là con đường ngắn nhất để nâng cao giá trị gia tăng và thu nhập cho người nông dân.
