“Cú sốc” từ quyết định bất ngờ của Philippines
Ngày 6/8/2025, Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. đã ký lệnh tạm dừng nhập khẩu gạo trong 60 ngày, bắt đầu từ 1/9/2025. Mục tiêu của chính sách này là nhằm bảo vệ nông dân nội địa trước tình trạng giá lúa sụt giảm mạnh trong vụ thu hoạch mới, đồng thời giúp gia tăng khả năng tiêu thụ nông sản trong nước. Quyết định này được đưa ra sau khi nội các Philippines tham vấn với Bộ Nông nghiệp và xem xét nhiều yếu tố kinh tế – xã hội.
Động thái trên ngay lập tức gây chú ý bởi Philippines vốn là quốc gia nhập khẩu gạo hàng đầu thế giới. Trong nhiều năm qua, Việt Nam luôn là nhà cung ứng chính với khối lượng lên tới hơn 3,6 triệu tấn mỗi năm, chiếm trên 40% tổng kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam. Con số này tương đương với khoảng 300 nghìn tấn mỗi tháng. Vì vậy, việc ngừng nhập khẩu trong hai tháng đồng nghĩa với việc khoảng 600 nghìn tấn gạo Việt có nguy cơ bị “kẹt” lại trong ngắn hạn.
Dù về mặt thống kê, con số 600 nghìn tấn chỉ chiếm khoảng 7% tổng lượng xuất khẩu gạo hàng năm của Việt Nam, song xét trên khía cạnh thương mại và tâm lý thị trường, đây lại là cú hích đáng lưu tâm. Bởi lẽ nó phơi bày rõ rệt rủi ro khi ngành gạo Việt Nam phụ thuộc quá lớn vào một thị trường duy nhất. Một quyết định hành chính từ chính phủ nước nhập khẩu cũng đủ để làm xáo trộn kế hoạch sản xuất và dòng chảy thương mại quốc tế.
Bài học về sự phụ thuộc và nguy cơ mất cân bằng
Philippines không phải lần đầu tiên sử dụng các biện pháp hành chính để điều tiết nhập khẩu nông sản. Trong quá khứ, quốc gia này cũng từng áp dụng các biện pháp tương tự nhằm ổn định giá lúa gạo trong nước. Tuy nhiên, lần siết nhập khẩu lần này diễn ra trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang biến động mạnh bởi nhiều nguyên nhân: xung đột thương mại quốc tế, biến đổi khí hậu ảnh hưởng tới sản lượng, và đặc biệt là các chính sách thuế quan mới từ các nền kinh tế lớn.
Trong bức tranh đó, có thể thấy rõ nguy cơ của việc đặt “quá nhiều trứng vào một giỏ”. Việt Nam đã tận dụng tốt lợi thế khi chiếm lĩnh thị trường Philippines trong nhiều năm qua, nhưng đồng thời cũng hình thành sự lệ thuộc. Khi thị trường này “đóng cửa” tạm thời, hàng loạt doanh nghiệp lập tức rơi vào thế bị động. Nếu chỉ dựa vào những thị trường truyền thống, ngành gạo Việt khó có thể duy trì đà tăng trưởng ổn định trong dài hạn.
Không chỉ dừng lại ở vấn đề xuất khẩu, bài toán còn liên quan đến nông dân – những người trực tiếp sản xuất. Nếu doanh nghiệp khó tiêu thụ gạo, vòng xoáy ngược sẽ tác động trở lại vùng nguyên liệu, khiến giá lúa gạo nội địa biến động thất thường. Điều này đi ngược lại mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững mà Việt Nam đang theo đuổi.
Con đường chủ động: đa dạng hóa và nâng tầm sản phẩm
Trước những biến động như vậy, các chuyên gia cho rằng giải pháp quan trọng nhất cho doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam hiện nay là chủ động tái cơ cấu thị trường. Thay vì quá phụ thuộc vào một vài quốc gia, doanh nghiệp cần mở rộng hướng đi sang nhiều khu vực khác. Trung Đông, châu Phi, châu Âu và Đông Bắc Á đều là những thị trường tiềm năng. Mỗi thị trường đặt ra những yêu cầu riêng về tiêu chuẩn chất lượng và an toàn thực phẩm, song nếu có chiến lược bài bản, doanh nghiệp hoàn toàn có thể tận dụng để phân tán rủi ro và tăng giá trị.
Một yếu tố then chốt khác là nâng cao chất lượng và xây dựng thương hiệu. Thực tế cho thấy xu hướng tiêu dùng toàn cầu đang dịch chuyển mạnh sang những sản phẩm gạo đặc sản, gạo thơm, gạo hữu cơ với truy xuất nguồn gốc minh bạch. Đây là con đường giúp Việt Nam không chỉ xuất khẩu nhiều, mà còn xuất khẩu có giá trị cao. Bên cạnh đó, việc xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam ở tầm quốc gia cũng là yêu cầu cấp thiết. Khi gạo không chỉ được nhìn nhận là hàng hóa mà còn là biểu tượng của văn hóa và trách nhiệm sinh thái, giá trị xuất khẩu sẽ được nâng tầm.
Để đạt được điều đó, vai trò của chính sách nhà nước là vô cùng quan trọng. Các hiệp hội ngành hàng và cơ quan quản lý cần có giải pháp đồng hành, hỗ trợ tín dụng ưu đãi, tạo quỹ dự trữ, cũng như đẩy mạnh xúc tiến thương mại quốc tế. Đây không chỉ là những giải pháp tình thế trước cú sốc 60 ngày từ Philippines, mà là nền tảng để ngành gạo Việt Nam vững vàng trước mọi biến động.
Việc Philippines tạm dừng nhập khẩu gạo trong 60 ngày có thể chỉ là một biến cố nhất thời, bởi sau khoảng thời gian này, nước này vẫn phải quay trở lại nhập khẩu để đảm bảo an ninh lương thực. Tuy nhiên, nhìn ở góc độ dài hạn, đây chính là một lời cảnh tỉnh cho Việt Nam.
Doanh nghiệp xuất khẩu gạo không thể mãi dựa dẫm vào “thị trường quen” mà cần một chiến lược mới, trong đó đa dạng hóa thị trường, đầu tư vào chất lượng và thương hiệu sẽ là chìa khóa sống còn. Chỉ khi thoát khỏi cái bóng của sự phụ thuộc, ngành gạo Việt mới có thể bước đi vững chắc trên con đường phát triển bền vững, không chỉ đóng góp vào thương mại quốc tế mà còn tạo ra giá trị bền lâu cho người nông dân trong nước.
