STNN - Khái niệm vườn thẳng đứng hiện đại và phổ biến được cho là nhờ công của nhà thực vật học người Pháp Patrick Blanc, người đã tạo ra những bức tường xanh trong nhiều không gian châu Âu khác nhau. Hệ thống trồng trọt cải tiến và hiệu quả này sử dụng các giá đỡ từ dưới lên và từ trên xuống cho nhiều loại cây khác nhau trong không gian vườn nhỏ hoặc lớn.
- Vườn Nemo: Trang trại độc đáo dưới nước đầu tiên trên thế giới
- Những quốc gia đang áp dụng hiệu quả mô hình nông nghiệp đô thị vào thực tiễn
Lợi ích của việc làm vườn thẳng đứng
Tiết kiệm không gian
Đó là một trong những lợi ích hàng đầu của việc làm vườn thẳng đứng. Trồng cây theo chiều dọc sẽ tối đa hóa các không gian hạn chế như ban công, sân hiên hoặc khu vườn nhỏ. Làm vườn thẳng đứng cũng tạo ra sự riêng tư, nâng cao tính thẩm mỹ và giảm nguy cơ xảy ra các vấn đề về sâu bệnh bằng cách giữ cho cây ở trên cao. Với cách thiết lập và chăm sóc thích hợp, bạn có thể trồng nhiều loại cây theo chiều dọc, bao gồm rau, thảo mộc và hoa, đảm bảo thu hoạch dồi dào, đồng thời tối ưu hóa không gian của bạn.
Tư thế làm vườn thoải mái, không phải cúi hoặc quỳ
Trồng cây theo chiều dọc giúp người làm vườn không phải cúi hoặc quỳ thường xuyên, giảm căng thẳng cho lưng, đầu gối và các khớp. Việc tiếp cận với thực vật trở nên dễ dàng hơn vì chúng được nâng cao so với mặt đất và ở trong tầm tay. Do đó, hoạt động làm vườn trở nên thú vị và được yêu thích hơn, góp phần thúc đẩy lối sống lành mạnh và năng động.
Dễ dàng tiếp cận, dễ dàng thao tác
Phương pháp trồng cây theo chiều dọc phù hợp với sân nhỏ, ban công hoặc khu vực trong nhà, cho phép trồng nhiều loại cây khác nhau trong một không gian nhỏ gọn. Vườn thẳng đứng khi được thiết kế có tính đến khả năng tiếp cận thuận tiện, cho phép các cá nhân sử dụng thiết bị hỗ trợ di chuyển như xe lăn hoặc xe tập đi để dễ dàng tiếp cận cây trồng. Việc đặt cây ở vị trí cao hơn mặt đất khiến đôi tay của người làm vườn linh hoạt trong thao tác, trải nghiệm làm vườn thoải mái và dễ chịu.
Tạo ra những bức tường hoặc khung hình sống độc đáo
Những khu vườn thẳng đứng là điểm nhấn trang trí tinh tế, được tạo thành bởi những bức tường hoặc khung hình sống độc đáo, hấp dẫn. Bức tường này vừa đảm trách chức năng của một khu vườn, vừa tạo nên sự hấp dẫn thị giác. Với các giống cây và hoa muôn màu cùng óc sáng tạo và chút năng khiếu thẩm mỹ, chúng ta có thể tạo nên một tác phẩm nghệ thuật sống động tô điểm cho không gian sống. Vườn thẳng đứng còn mang lại cảm giác bình yên, lãng mạn, cho bạn một góc ấm cúng để thư giãn.
Một chốn riêng tư tươi xanh
Khu vườn thẳng đứng ngoài trời là bức bình phong giúp ngôi nhà của bạn trở nên kín đáo và riêng tư với thế giới bên ngoài. Một khu vườn thẳng đứng “mọc” phía ngoài cửa sổ, che chắn căn phòng của bạn khỏi những ánh mắt tò mò hoặc vô tình nhìn vào căn phòng. Đến cả ánh nắng mặt trời cũng không thể làm phiền bạn bởi hàng hiên xanh ấy.
Tăng cường sức khỏe
Cây cối khiến cúng ta sống khỏe hơn bởi chúng là những “nhà máy” sản xuất oxy và thanh lọc không khí, giảm các vấn đề về hô hấp và huyết áp. Đối với không gian gần nhà, hãy chọn các loại cây mọng nước, cỏ, cây bụi lâu năm, dương xỉ và thảo mộc vì chúng phát triển mạnh ở những khu vực nhỏ. Vườn thẳng đứng còn góp phần làm tăng độ ẩm trong những ngày hanh khô, là “màng lọc” ngăn bụi xâm nhập vào cổ họng hay bám vào làn da nhạy cảm của bạn. Đối với sức khỏe tinh thần, những khu vườn này giúp tăng cường sự tập trung, giảm căng thẳng, mang lại cảm giác thư giãn và nhẹ nhõm cho đôi mắt.
Giảm thiểu tiếng ồn, là máy tiêu âm tự nhiên
Cây xanh có tác dụng hấp thụ sóng âm. Khi tiếng ồn gặp hàng cây, lá cây sẽ hấp thụ một phần sóng âm, khiến cho âm thanh giảm xuống. Thực nghiệm khoa học cho thấy, dải cây xanh rộng 10 m có thể giảm 30% tiếng ồn, còn dải rộng 20 m có thể giảm tới 40% tiếng ồn. Trồng cây theo chiều dọc tạo ra rào cản âm thanh tự nhiên, hấp thụ tiếng ồn và mang lại môi trường yên tĩnh, thanh bình hơn. Điều này đặc biệt hữu ích cho những người sống ở khu vực đô thị ồn ào hoặc gần những con đường đông đúc.
Bảo tồn nước
Một trong những lợi ích lớn nhất của các khu vườn thẳng đứng là tiết kiệm nước do sử dụng hệ thống tưới nước bằng hệ thống tưới nhỏ giọt. Chưa kể, với hệ thống tưới hoàn lưu, lượng nước thừa sẽ được chuyển xuống một máng chứa sau đó được tái chế và đưa trở lại vườn, có rất ít nước thải hoặc nước thất thoát ra môi trường.
Chiếc điều hòa nhiệt độ không dùng điện
Vườn thẳng đứng bám tường có thể làm mát các tòa nhà vào mùa hè và cách nhiệt trong mùa đông. Hãy tưởng tượng, vào mùa hè, những bức tường trơn bị mặt trời nung nóng khiến nhiệt độ bên trong các tòa nhà tăng cao; nhưng nếu bề mặt các bức tường được phủ bằng thực vật, nhiệt độ sẽ giảm đáng kể, làm mát tòa nhà. Hay trong mùa đông rét mướt, thảm thực vật "treo tường" này như một chiếc áo chắn gió, ngăn lạnh hiệu quả.
Năng suất cao hơn
Tận dụng không gian theo chiều dọc cho phép bạn trồng nhiều cây hơn trên một diện tích nhỏ hơn, tối đa hóa năng suất trên mỗi đơn vị diện tích. Cách trồng này cũng giúp tăng khả năng tiếp xúc của cây cối với ánh sáng mặt trời và tăng lưu thông không khí, thúc đẩy cây tăng trưởng khỏe mạnh, năng suất cao. Bằng cách sử dụng giàn hoặc các giá đỡ, bạn có thể uốn nắn, cắt tỉa cây phát triển theo đúng ý tưởng và mục đích mà bạn mong muốn.
Lợi ích về an toàn thực phẩm
Vườn thẳng đứng thường được cách ly khỏi nguồn ô nhiễm bên ngoài như khí thải, hóa chất, hoặc kim loại nặng từ đường sá vì vậy giảm thiểu nguy cơ ô nhiễm. Bạn hoàn toàn kiểm soát được quy trình trồng trọt, từ việc lựa chọn hạt giống, phân bón, cho đến việc chăm sóc cây trồng, giúp bạn đảm bảo rằng thực phẩm được trồng một cách an toàn, không chứa các hóa chất hoặc thuốc trừ sâu độc hại. Khi được chăm sóc và nuôi dưỡng đúng cách, rau, củ, quả trồng trong vườn thẳng đứng thường có hàm lượng dinh dưỡng cao hơn so với các sản phẩm thực phẩm mua từ cửa hàng. Điều này là do chúng được thu hoạch tươi mới và sử dụng ngay, không phải trải qua các quá trình vận chuyển, bảo quản lâu dài.
Những điểm hạn chế của vườn thẳng đứng
Bên cạnh vô số lợi ích của việc làm vườn thẳng đứng, nó cũng có một số hạn chế.
Yêu cầu chuyên môn khá cao
Để thiết lập vườn thẳng đứng đảm bảo kỹ thuật thường cần đến chuyên gia do tính chất thủy canh có nhiều yêu cầu khác với canh tác thông thường. Hơn nữa, do canh tác theo chiều dọc là một lĩnh vực tương đối mới nên có rất ít người có kinh nghiệm, việc tìm kiếm nhân sự có trình độ không dễ dàng. Tuy nhiên, việc thử trồng thủy canh ở quy mô nhỏ không phải lúc nào cũng cần đến chuyên gia, bạn có thể bắt đầu trải nghiệm sau khi tự mày mò tìm hiểu.
Chi phí đầu tư cao
Nếu bạn có ý định lập một trang trại thẳng đứng, chi phí đầu tư ban đầu khá cao. Vì vậy, lập kế hoạch cẩn thận là bước chuẩn bị đầu tiên và rất quan trọng trước khi bạn đưa ra các quyết định. Nếu bạn thay đổi ý tưởng sau khi xây dựng, có thể dẫn đến gánh nặng tài chính không lường trước được. Tuy nhiên, đối với trang trại thử nghiệm và trải nghiệm, khoản đầu tư không nhất thiết phải quá lớn. Vật liệu tái chế, giỏ lưới là những lựa chọn không tốn kém mà bạn có thể xem xét.
Chi phí hoạt động, bảo trì, năng lượng
Nhân sự có tay nghề là vô cùng cần thiết để quản lý sức khỏe cây trồng, nhưng những chi phí nhân sự này có thể ảnh hưởng đến lợi nhuận. Khi xem xét chi phí cho một trang trại thẳng đứng, chi phí điện và nhân sự là chưa đủ, cần phải tính toán đến việc các thiết bị sẽ bị hao mòn theo thời gian, cần phải thay thế hoặc bảo trì, điều này sẽ khiến chi phí tăng thêm. Việc vận hành một trang trại thẳng đứng hoàn toàn trong nhà đòi hỏi phải cung cấp 100% ánh sáng nhân tạo, dẫn đến chi phí điện cao ngay cả khi sử dụng đèn LED.
Nguy cơ nhiễm sâu bệnh
Hệ thống canh tác thẳng đứng có thể phải đối mặt với các bệnh hoặc sâu bệnh lây truyền qua nước do vi khuẩn có hại trong nước bị ô nhiễm gây ra. Một khi những vi khuẩn này xâm nhập vào hệ thống nước, chúng có thể nhanh chóng lây lan giữa các cây trồng do tính liên kết giữa các hệ thống.
Trong khi các trang trại thẳng đứng cách ly thực vật với môi trường bên ngoài thì việc bảo vệ này vẫn chưa hoàn thiện. Điều cần thiết là phải quản lý cẩn thận cách thức đầu vào, đóng gói và nhân viên vào khu vực trồng trọt để giảm thiểu rủi ro ô nhiễm. Ví dụ, thiết bị vận hành gần hoặc phía trên cây trồng có thể gây nguy cơ ô nhiễm.
Những bức tường sống cần được chăm sóc
Trước khi chọn một bức tường xanh sống động trong ngôi nhà mới, bạn hãy nghĩ đến việc bảo trì để nó luôn tươi xanh. Mặc dù những khu vườn thẳng đứng trong nhà có thể tạo ra một bầu không khí yên bình, tạo nên một điểm nhấn tô điểm cho ngôi nhà của bạn nhưng nếu chi phí bảo trì quá nhiều, về lâu dài không phù hợp với thu nhập của bạn thì nên cân nhắc kỹ.
Ngôi nhà/công trình có thể bị hư hại do trồng sai cây
Việc lựa chọn loại cây phù hợp cho khu vườn thẳng đứng trong nhà của bạn là rất quan trọng. Các loài thực vật xâm lấn, phát triển nhanh và một số loài dây leo nhất định có thể nhanh chóng vượt khỏi tầm kiểm soát của bạn. Việc chăm sóc không đúng cách có thể dẫn đến hư hỏng tường, đồ trang trí hoặc trần nhà. Ngoài ra, hãy thận trọng vì một số loại cây có thể gây độc cho trẻ em và vật nuôi.
Tóm lại, làm vườn thẳng đứng là khoản đầu tư một lần cho phép bạn tận hưởng 100% sản phẩm hữu cơ. Như đã đề cập ở trên, những ưu điểm của việc làm vườn thẳng đứng lớn hơn những nhược điểm. Do vậy, khi bạn yêu thích, tìm hiểu kỹ và nắm được các yêu cầu khi sở hữu vườn thẳng đứng, hãy bắt tay vào thực hiện và thỏa mãn niềm yêu thích của mình.
Dạ Thảo (lược dịch theo Energytheory)
