Trà và Thiền, Trà và Phật giáo chưa bao giờ chỉ là mối quan hệ đơn thuần mà là sự hòa quyện sâu sắc. Từ vật chất đến tinh thần, trà là "trợ thủ" của Thiền, và Thiền là "linh hồn" của trà. Tách trà nóng từ lâu đã trở thành cánh cổng dẫn dắt vô số người đến với chân lý và giác ngộ.
Trà và Phật giáo: Cái nhìn sâu sắc từ sự giao thoa văn hóa
Mối liên hệ giữa Phật giáo và trà có nguồn gốc từ thời Nam - Bắc triều. Lúc bấy giờ, các thiền sư cần giữ cho tinh thần tỉnh táo trong khi thiền định, và trà, với tác dụng làm tỉnh táo, đã trở thành người bạn đồng hành trong thiền đường. Đến thời Đường, Thiền sư Hoài Hải đã thiết lập “Bách Trượng thanh quy” đưa ra bộ quy tắc ứng xử trong Thiền môn, và việc uống trà trong thiền môn có những quy định riêng, thường được gọi là "Thiền trà". Thưởng trà tại thiền môn không chỉ giúp giải tỏa mệt mỏi mà còn dần dần phát triển thành một nghi lễ tâm linh.
Từ góc nhìn của triết lý Phật giáo, quá trình chế biến trà phản ánh những biến đổi trong cuộc sống con người. Lá trà tươi trải qua nhiều công đoạn phức tạp để trở thành trà khô, giống như con người trưởng thành qua những thử thách. Khi thưởng trà, việc chú tâm vào hương vị hiện tại, không vướng bận quá khứ hay tương lai hoàn toàn phù hợp với triết lý “sống trong hiện tại” của Phật giáo. Như Lục Tổ Huệ Năng đã nói: “Phật pháp tại thế gian, bất ly thế gian giác”, trà với vai trò là thức uống hàng ngày, chính là phương tiện quan trọng giúp con người lĩnh hội Phật pháp.
Vào thời Đường, Thiền sư Triều Châu đã dùng câu “Uống trà đi” để khuyên răn mọi người, chứa đựng một triết lý thiền sâu sắc: khi uống trà, hãy buông bỏ mọi suy nghĩ, cảm nhận trọn vẹn vị trà. Sự tập trung và thanh khiết này chính là cơ hội để nhận thức bản tâm. Trà không chỉ là một thức uống, mà còn là gương phản chiếu nội tâm.
Trà - Thiền tương hỗ
“Trà thiền nhất vị” chính xác nêu bật mối liên hệ chặt chẽ giữa trà và thiền. Thiền tìm kiếm trạng thái giác ngộ “không lập văn tự, trực chỉ nhân tâm”, trong khi trà tôn vinh phong cách "đơn giản, thanh tịnh, đạt đến chân tâm". Hai yếu tố này đã đạt đến đỉnh cao của sự hòa quyện ở thời Tống.
Bậc thầy trà đạo Nhật Bản, Sen no Rikyū, từng nói: “Chân lý của trà đạo là trong những không gian nhỏ hẹp nhìn thấy núi và nước qua một chén trà”. Khi pha trà, sự chú ý vào lực nước, thời điểm rót trà và khi thưởng thức, cảm nhận từng biến đổi tinh tế nơi đầu lưỡi sẽ giúp xua tan mọi tạp niệm. Tâm trạng này hoàn toàn tương hợp với khái niệm “chánh niệm” trong thiền định.
Trong mắt người thiền, dù là Long Tỉnh hay trà thô, chén vàng hay bát gốm, bản chất không có sự khác biệt. Người uống trà cũng không phân biệt cao thấp, giàu nghèo. Khi buông bỏ sự phân biệt về trà và trà cụ, trong từng ngụm trà đơn giản, ta có thể lĩnh hội chân lý của cuộc sống. Đây chính là cốt lõi của “trà thiền nhất vị”.
Dùng trà để thấu hiểu Đạo
Nhiều người thắc mắc liệu có thể đạt được giác ngộ qua trà hay không? Thực ra, câu trả lời đã được ghi lại trong những trải nghiệm của các bậc trà nhân qua các thời kỳ. Từ Vị thời Minh từng nói: “Nên thưởng thức trà ở nơi trang nghiêm, trong rừng mây, trong những buổi trò chuyện thanh tĩnh suốt ngày, hoặc những đêm lạnh lẽo ngồi một mình”. Khi thưởng trà trong đêm lạnh, tập trung vào âm thanh nước sôi, cách rót trà và hương vị trà, cảm giác của ta được kích thích và tâm hồn trở nên thanh tịnh. Đó chính là bước khởi đầu để ngộ đạo.
Ngộ đạo không phải là một trải nghiệm huyền bí xa vời; nó thường có mặt trong những điều nhỏ bé trong cuộc sống hàng ngày. Khi pha trà mà không thành công, thay vì cảm thấy bực bội, chúng ta nên học cách “chấp nhận sự vô thường”. Khi nếm vị đắng của trà, thay vì trốn tránh, hãy đối diện với cảm xúc của chính mình. Khi chia sẻ trà với người khác, đừng bận tâm đến tính toán, mà hãy buông bỏ sự chấp niệm của bản thân. Hương vị của trà luôn thay đổi, nhưng cảm nhận của ta khi nhấp một ngụm không thay đổi. Giống như Đạo, vô hình vô tướng nhưng hiện diện khắp nơi, chúng ta có thể "thấy" Đạo trong mỗi lần thưởng trà.
Tư tưởng Phật đạo gợi nên linh hồn cho trà đạo
Quan niệm “từ bi” và “bình đẳng” trong Phật giáo đã nâng trà đạo từ sở thích cá nhân lên thành một tinh thần chia sẻ và yêu thương. Việc phân trà chú trọng sự đồng đều, và khi dâng trà, lễ nghĩa được coi trọng, thể hiện sự tôn trọng đối với người khác, đồng hành cùng tư tưởng “tất cả chúng sinh bình đẳng” của Phật giáo.
Đạo giáo nhấn mạnh “tự nhiên” và “vô vi,” mang lại ảnh hưởng sâu sắc đến trà đạo. Lục Vũ trong "Trà Kinh" đã nhấn mạnh tầm quan trọng của môi trường sinh trưởng của trà, và việc pha trà với “nước sống nấu trà sống” là sự biểu hiện của việc tuân theo tự nhiên.Tư tưởng “âm dương cân bằng” của Đạo giáo được thể hiện rõ trong trà đạo, từ nhiệt độ nước, độ đậm nhạt của trà đến chất liệu và hình dáng của trà cụ. Tất cả đều hướng tới một vẻ đẹp hài hòa và cân bằng trong nghệ thuật pha trà.
Tư tưởng Phật và Đạo cùng nhấn mạnh việc “hướng nội,” từ đó tạo ra linh hồn cho trà đạo. Nếu không có sự nuôi dưỡng của văn hóa Phật đạo, trà đạo có thể chỉ là sự tích lũy kỹ thuật pha trà. Khi có được tinh thần cốt lõi này, không gian trà mới trở thành nơi tu hành cho tâm hồn, và trà mới trở thành bậc thang dẫn đến trí tuệ.
Trà - cây cầu kết nối cuộc sống và triết lý sống
Khi đặt chén trà xuống, đầu ngón tay vẫn còn cảm nhận được hơi ấm của trà. Trà và tư tưởng Phật đạo không phải là sự phụ thuộc lẫn nhau mà là sự hoàn thiện của nhau. Phật đạo mang đến chiều sâu tinh thần cho trà, trong khi trà lại đưa tư tưởng Phật đạo vào cuộc sống hàng ngày.
Khái niệm “dùng trà để giác ngộ” thực chất là “dùng trà làm gương”, thông qua việc thưởng trà, ta có thể nhìn sâu vào nội tâm và nhận rõ bản chất của thế giới. Không cần phải bận tâm đến việc có thể lập tức “giác ngộ” hay không; khi bạn chú tâm vào việc rót nước, thưởng thức trà và buông chén trà, “đạo” đã "chảy" trong từng giọt trà, hiện diện trong mỗi hơi thở.
Cuối cùng, hành trình tu luyện chân chính không nằm ở những ngôi chùa xa xôi, mà ở ngay trong chén trà trước mắt, trong từng khoảnh khắc sống trọn vẹn.
