Như các loại cây ăn quả khác, thị ra hoa vào mùa xuân, cánh hoa li ti, có màu trắng ngà mà ít ai để ý. Chỉ nghe cô giáo giảng bài trên lớp “gạch hoa thị đầu dòng” thì hoa thị có hình hài như thế. Chẳng bao lâu, quả thị non xanh ẩn mình trong từng lớp lá, nhìn kỹ mới thấy. Dễ nhận thấy khi quả thị chín ngả màu vàng, mùi thơm lan tỏa trong không khí rất gần, rất dễ chịu. Thấy mùi thơm thì cũng là lúc thu về, những chiếc lá đốm ngả vàng rơi đầy dưới gốc.
Những đứa trẻ quê chúng tôi có rất nhiều thú vui; đi xin thị chín cũng là một thú vui háo hức vô cùng. Ngày ấy, trong xóm có một số nhà trồng cây thị. Gần nhà tôi có một nhà trồng đến năm, sáu cây thị, có tuổi đời cả trăm năm, thân cây có đường kính bằng cả người ôm và là địa chỉ để đám trẻ con lần lượt kéo đến xin thị, có hôm đến xin, đúng lúc ông bà đang trẩy thị để đi chợ bán, có lần khác, đám trẻ tự trèo lên cây để trẩy thị. Khi thị chín, lá thị rụng đi phần nào để lộ ra lớp quả xanh, quả ương, quả chín trên cành, ít quả chín nẫu văng khỏi tai rơi xuống gốc làm đám trẻ có phần tiếc nuối, chúng tôi háo hức được ông bà cho những quả thị chín còn nguyên cả lá vừa mới bẻ từ trên cây xuống. Thị cũng cây quả tròn, có cây quả dẹt. Cầm trên tay quả thị chín để hít hà mùi thơm nhè nhẹ và đan cho nó một cái rọ bằng dây chuối khô, sợi dây len có màu xanh, đỏ được tháo ra từ cái nón rách, nón hỏng. Đan xong rọ thì xách đi khoe với bạn bè, tối ngủ thì treo vào góc nhà, treo trên đình màn. Đêm đến, hương thơm của thị thoang thoảng lan tỏa khắp căn phòng, như đưa chúng tôi vào giấc ngủ, mơ màng về phép màu bước ra từ quả thị trong truyện cổ tích Tấm Cám.
Hai ngày sau, thị chín hẳn, chuyển màu vàng ruộm, lốm đốm trứng quốc là lúc không thể giữ được nữa và mùi thơm của thị cũng bớt dần. Chúng tôi mong chờ vô cùng đến thời khắc này, đám trẻ thường nói với nhau “bóp thị ăn thôi”, chúng bóp cho quả thị mềm đều và mút cho đến khi không còn chút thịt thị nào thì thôi. Đám trẻ thường hay bị người lớn răn rằng “ăn thị mà nuốt cả hạt là nó mọc cây trong bụng đấy” với ý muốn nhắc nhở đám trẻ ăn cẩn thận, không hạt thị bị mắc vào trong cổ họng sẽ nguy hiểm với trẻ nhỏ.
Chẳng biết thị với mít có liên quan với nhau như thế nào; các bà, các mẹ thường rỉ tai nhau “Thị chín thì mít sượng”, đó là kinh nghiệm dân gian, lúc này, những quả mít khi bổ ra, múi mít thường cứng lại, bớt ngọt, hạt mít nảy mầm đâm rễ trong múi mít, ăn có vị đăng đắng, không ngọt nữa.
Bóng dáng cây thị ngày càng thưa dần ngay cả ở làng quê bởi thị không phải là loại cây mang lại giá trị kinh tế cao; nhưng đâu đó vẫn còn bóng dáng cây thị cổ cho ta những hoài niệm như muốn níu giữ lại hương vị của mùa thu, hương thị trong ký ức của mỗi chúng ta.
Giữa phố thị ồn ào, náo nhiệt, vội vã và gấp gáp, sắc vàng với hương thơm của thị đã cho ta nhớ lại mùa thu cũ, và một tâm hồn thư thái để bước sang thu. Thấy thị chín là thấy mùa thu.
