Lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam bắt đầu từ năm 1925 bằng sự ra đời của báo Thanh Niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc làm chủ bút. Ngay từ khi mới xuất hiện, báo chí đã luôn thể hiện được vai trò là công cụ tuyên truyền của cách mạng với những tờ báo nổi tiếng: Thanh Niên, Cờ Giải phóng, Cứu Quốc, Tranh Đấu… Là địa phương có truyền thống cách mạng, trong kháng chiến chống Pháp, tỉnh miền núi Lạng Sơn đã có rất nhiều tờ tin, tập san ra đời để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của công tác thông tin tuyên truyền. Đó chính là tiền thân của các tạp chí chuyên ngành và Báo "Lạng Sơn" ngày nay - một chặng đường quan trọng trong sự phát triển báo chí của địa phương.
Vào năm 1941, tại rừng Khuổi Nọi – trung tâm khu căn cứ Bắc Sơn – Võ Nhai, đồng chí Lương Văn Tri, nguyên Uỷ viên Ban Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ, chỉ huy trưởng đội Cứu quốc quân Bắc Sơn đã phát hành bản tin “Du kích” do đồng chí làm chủ bút để làm tài liệu chuyển tải đường lối, phương pháp đấu tranh của Đảng và hoạt động của du kích đến các địa phương. Đến thời kỳ kháng chiến chống Pháp, xuất phát từ yêu cầu, nhiệm vụ của cách mạng, ở Lạng Sơn đã ra đời rất nhiều tờ tin có vai trò như những tờ báo truyền tải thông tin đến các tổ chức, đoàn thể và các tầng lớp nhân dân.
Từ cuối năm 1947, Lạng Sơn trở thành địa bàn quan trọng của cuộc kháng chiến chống Pháp. Từ Móng Cái (Quảng Ninh), lính Pháp thường xuyên theo đường số 4 vận chuyển vũ khí, quân trang, quân dụng qua Lạng Sơn để cung cấp cho căn cứ của chúng tại Cao Bằng, nhằm thực hiện âm mưu tấn công lên Việt Bắc, tiêu diệt cơ quan đầu não kháng chiến của ta. Đường số 4 trở thành mặt trận nóng bỏng, thường xuyên diễn ra các trận phục kích và tấn công diệt viện của bộ đội chủ lực, dân quân du kích. Nhân dân các huyện: Đình Lập, Lộc Bình, Văn Lãng, Tràng Định… đã tích cực ủng hộ lương thực, thực phẩm cho bộ đội chiến đấu.
Trước yêu cầu đẩy mạnh cuộc kháng chiến toàn dân, toàn diện ở Việt Nam, ngày 11/6/1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi “Thi đua ái quốc” động viên mọi lực lượng trong cả nước hăng say học tập, lao động sản xuất, ủng hộ kháng chiến để chung tay “diệt giặc đói, diệt giặc dốt, diệt giặc ngoại xâm”, nhằm “kháng chiến mau thắng lợi, kiến quốc mau thành công”. Công tác thông tin tuyên truyền phục vụ vận động quần chúng lúc này trở nên rất cần kíp.
Trong bối cảnh đó, Ty Thông tin (sau này có tên là Ty Tuyên truyền Văn nghệ, nay là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lạng Sơn) được Tỉnh ủy Lạng Sơn giao nhiệm vụ xuất bản ấn phẩm tuyên truyền phục vụ công tác chính trị thời chiến. Từ giữa tháng 6 năm 1948, bản tin "Lạng Sơn kháng chiến" đã ra đời, phát hành trên phạm vi toàn tỉnh. Ấn phẩm có dạng của một tập san văn nghệ, khuôn khổ 26,5 x 20,5 cm, tập trung phản ánh tình hình thời chiến dưới dạng các bài ghi chép, mẩu chuyện, tin tức… Bản tin này tồn tại và duy trì suốt những năm kháng chiến chống Pháp với những tin bài phong phú, hấp dẫn.
Từ ngày 15/9/1948, Ty Thông tin Tuyên truyền Lạng Sơn bắt đầu xuất bản thêm tờ tin có hình thức giống như một tờ báo. Đó là tờ “Bản tin tóm tắt” số 1, có khổ nhỏ như tờ giấy A4 (kích thước 27 x 20,5 cm), in một mặt bằng kỹ thuật in lito (in đá). Phía bên trên là măng-sét gồm: tên gọi, số, thời gian, kỳ phát hành, tên cơ quan chủ quản... Bên dưới là nội dung đưa tin thời sự thế giới, trong nước, trong khu và của tỉnh. Sau này, tờ “Bản tin tóm tắt” đã thay đổi dưới nhiều tên gọi khác nhau: “Bản tin”, “Tin Lạng Sơn”, “Tin khắp nơi”, “Lạng Sơn thông tin”... nhưng cơ bản vẫn giữ nguyên về hình thức và nội dung như “Bản tin tóm tắt” số 1.
Kích thước của các tờ tin thời kỳ đó thường không ổn định, có đôi chút xê dịch nhưng phổ biến ở dạng khổ nhỏ như tờ giấy A4 (27 x 21 cm) in một hoặc hai mặt bằng kỹ thuật in lito. Thời gian phát hành cũng không cố định; lúc đầu ra một tháng hai kỳ, có thời kỳ ba ngày một số, có thời kỳ lại bảy ngày một số... Kèm theo các tờ tin này còn có phụ trương ra một tuần một số. Cho đến những năm kết thúc cuộc kháng chiến chống Pháp, chuyển sang năm 1955, tờ “Lạng Sơn thông tin” đã mang dáng dấp, hình ảnh của tờ Báo "Lạng Sơn" ngày nay với khổ rộng 41 x 27 cm, in typo (khuôn chữ) hai mặt. Từ 1/5/1964, tờ “Lạng Sơn thông tin” được chuyển thành Báo Lạng Sơn - cơ quan của Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Lạng Sơn hiện nay.
Báo Lạng Sơn - cơ quan của Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Lạng Sơn hiện nay
Có thể thấy, tuy còn đơn sơ nhưng nội dung phản ánh của các tờ tin này khá rộng và phong phú. Trước hết là tình hình thời sự trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa của tỉnh - gắn bó mật thiết với cuộc sống lao động, sản xuất và chiến đấu của quân dân Lạng Sơn. Bên cạnh đó, còn có các sự kiện nổi bật trong nước và quốc tế, hoạt động đối ngoại của Đảng, Nhà nước, tình hữu nghị giữa nước ta và các nước trong khối xã hội chủ nghĩa như Liên Xô, Trung Quốc... Bám sát nhiệm vụ chính trị của tỉnh, các tờ tin luôn phổ biến kịp thời các chủ trương, đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước đến mọi tầng lớp nhân dân như chính sách thuế nông nghiệp, giảm tô, mua công trái… Từ giữa năm 1948, khi Đảng bộ, chính quyền, nhân dân Lạng Sơn dốc toàn tâm, toàn lực cho công cuộc kháng chiến, tờ tin cũng bám sát hiện thực đó để phản ánh kịp thời bằng các tin, bài về phong trào thi đua ái quốc của tỉnh như: diệt giặc đói, giặc dốt; thi đua tăng gia sản xuất, thực hành tiết kiệm gắn với phong trào “lọ gạo nuôi quân,” thi đua sản xuất tà vẹt, làm đường giao thông để ủng hộ bộ đội và kháng chiến của nhân dân ở các huyện, thị… Bài viết về các tập thể, cá nhân điển hình trong lao động sản xuất, những tấm gương sáng trong thực hiện nghĩa vụ thuế nông nghiệp, tích cực ủng hộ kháng chiến thường xuyên xuất hiện trên báo. Cùng với đó, tin chiến sự trên mặt trận đường 4 cũng được phản ánh rất mau chóng, kịp thời. Vào các ngày kỷ niệm lớn của đất nước và của tỉnh như: Ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam 3/2, Quốc tế Lao động 1/5, ngày sinh nhật Bác 19/5, ngày Thương binh - Liệt sĩ 27/7, khởi nghĩa Bắc Sơn 27/9… đều có bài viết hướng về ngày kỷ niệm. Qua đó khơi dậy tinh thần yêu nước, lòng tự hào về truyền thống cách mạng của quê hương, đất nước. Nhiều tác phẩm thơ ca vận động quần chúng được sáng tác theo các làn điệu sli, phong slư (dân ca Tày, Nùng) cũng thường xuyên được đăng tải trên các tờ tin, phụ trương, chuyên san. Ngoài việc phát hành đến các tổ chức, đoàn thể trong tỉnh, các tờ tin trên đây còn được dùng làm tài liệu phát thanh cho ủy viên của các thôn bản.
Cùng cách thức và thời gian phát hành với tờ tin của tỉnh Lạng Sơn là các tờ tin cấp huyện. Tại một số huyện có tờ tin do phòng Văn hoá Thông tin biên tập, in ấn, phát hành: Huyện Bằng Mạc và huyện Điềm He có tờ “Bằng Mạc thông tin”, “Điềm He thông tin” ra mỗi tuần một kỳ; huyện Hữu Lũng có tờ “Truyền tin”, huyện Ôn Châu có tờ “Tiếng Loa” ra 5 ngày 1 kỳ. Đồng thời huyện Ôn Châu còn phát hành bản tin “Sự thực” làm công tác chính trị tư tưởng cho nhân dân sống trong vùng bị quân Pháp chiếm đóng. Trên măng-sét của bản tin này ghi rõ: “Tặng riêng đồng bào trong vùng tạm kiểm soát”. Các tờ tin này có khổ nhỏ, in lito một hoặc hai mặt nhằm chuyển tải thông tin, đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước, của tỉnh và của huyện đến các xã, thôn trong huyện. Ngoài ra, một số đơn vị cũng có các tờ tin riêng. Quân dân Lạng Sơn có tờ tin “Du kích” ra hàng tuần từ năm 1948. Năm 1949, trung đoàn địa phương Lạng Sơn có tờ “Địa phương quân”. Quân dân chính Lạng Sơn có tờ báo “Sức mạnh nhân dân” số 1 ra ngày 15/4/1951…
Bên cạnh những tờ tin trên, các ban, ngành trong tỉnh Lạng Sơn cũng xuất bản khá nhiều tập san phục vụ công tác thông tin, tuyên truyền thuộc phạm vi, lĩnh vực của mình. Ngay từ tháng 4 năm 1948, Cứu quốc hội Lạng Sơn đã ra nội san “Quyết tiến” chuyển tải thông tin, hoạt động của Hội. Ngày 01/10/1950, Đảng bộ Lạng Sơn ra nội san “Chiến thắng” số 1. Trong chiến dịch diệt giặc dốt, Ty Bình dân học vụ ra Báo “Dân học” (số 1 ra tháng 3/1952) đưa tin về bình dân học vụ, tình hình “diệt giặc dốt” ở các địa phương trong tỉnh, mỗi tháng ra một kỳ. Khoảng năm 1954, tỉnh có tờ “Công tác quần chúng” của Đoàn Phát động Lạng Sơn, ra 3 đến 7 ngày một số. Các chuyên san này chủ yếu đưa tin hoạt động gắn với chuyên môn nghiệp vụ của ban, ngành; thời gian tồn tại không lâu.
Sự ra đời, “nở rộ” của tờ tin, tập san phục vụ công tác thông tin tuyên truyền ở Lạng Sơn những năm kháng chiến chống Pháp phần nào cho thấy vai trò, ý nghĩa của báo chí trong việc thực hiện nhiệm vụ chính trị của địa phương. Đó cũng là cầu nối tạo nên sự gắn bó mật thiết giữa Đảng, chính quyền, các tổ chức đoàn thể với các tầng lớp nhân dân trong điều kiện chiến tranh đầy khó khăn, gian khổ. Có thể coi đây là một ví dụ rất điển hình cho lịch sử hình thành và phát triển của báo chí ở địa phương. Cuộc kháng chiến chống Pháp trường kỳ của nhân dân Việt Nam đi đến thắng lợi có một phần đóng góp quan trọng của báo chí cách mạng từ Trung ương đến các địa phương, trong đó có Lạng Sơn.
