PGS.TS Phạm Ngọc Linh - Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam và TS. Nguyễn Viết Chức - Nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội (nay là Ủy ban Văn hóa, Giáo dục) đồng chủ trì hội thảo.
Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS.TS Phạm Ngọc Linh, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, nhấn mạnh quan điểm của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng: “Văn hoá là hồn cốt của dân tộc, nói lên bản sắc của dân tộc. Văn hoá còn thì dân tộc còn”. Ông khẳng định rằng chấn hưng văn hóa là yêu cầu cấp thiết, trong đó báo chí nói chung, và báo chí trong hệ thống VUSTA nói riêng, giữ vai trò quan trọng trong việc định hướng dư luận, gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.
Trong bối cảnh đất nước đang quyết liệt thực hiện chủ trương chấn hưng văn hóa, báo chí trở thành cầu nối tri thức, diễn đàn phản biện xã hội và nguồn lực cổ vũ tinh thần đổi mới. Đặc biệt, báo chí của VUSTA không chỉ truyền tải thông tin khoa học - công nghệ đến công chúng mà còn lan tỏa giá trị văn hóa, khơi dậy khát vọng phát triển và củng cố niềm tin xã hội.
Báo chí VUSTA - nền tảng tinh thần của lực lượng trí thức
Tham luận tại Hội thảo, GS.TS Từ Thị Loan, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa Thăng Long cho rằng: "Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, khoa học - kỹ thuật là động lực then chốt cho phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời mở ra cơ hội mới để bảo tồn, phát huy và sáng tạo giá trị văn hóa dân tộc. Yêu cầu “chấn hưng văn hóa” được Đảng và Nhà nước xác định là nhiệm vụ chiến lược nhằm xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc, đồng hành cùng tiến trình phát triển đất nước.
Báo chí khoa học - kỹ thuật giữ vai trò đặc biệt: không chỉ truyền tải tri thức mà còn kết nối khoa học, công nghệ với đời sống văn hóa; khơi dậy nhận thức mới về vai trò của khoa học trong việc gìn giữ di sản, đổi mới sáng tạo, hiện đại hóa công nghiệp văn hóa và thúc đẩy chuyển đổi số trong văn hóa, nghệ thuật.
Thực tiễn cho thấy, nhiều thành tựu như công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, và bảo tồn di sản số hóa đã được báo chí giới thiệu, phân tích, định hướng dư luận và khích lệ sáng tạo. Tuy nhiên, báo chí trong lĩnh vực này cũng đối diện với thách thức: cạnh tranh thông tin khốc liệt, yêu cầu đổi mới hình thức, nâng cao chất lượng và tính chuyên sâu. Do đó, việc nhận diện rõ vai trò và các giải pháp phát huy hiệu quả báo chí khoa học - kỹ thuật trong chấn hưng văn hóa là nhiệm vụ cấp bách và chiến lược lâu dài, góp phần xây dựng nền tảng tri thức - văn hóa vững chắc cho đất nước.
Giải pháp phát huy vai trò của hệ thống báo chí trong VUSTA trong công cuộc chấn hưng văn hóa đó là cần đổi mới tư duy về báo chí trong hệ thống VUSTA, tăng cường đào tạo nhân lực báo chí về văn hóa, đa dạng hóa hình thức truyền thông văn hóa gắn với khoa học và phối hợp chặt chẽ giữa các tạp chí trong hệ thống. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế liên kết truyền thông giữa các tạp chí trong hệ thống VUSTA để cùng tổ chức các chiến dịch lan tỏa văn hóa khoa học, quảng bá giá trị văn hóa ứng dụng khoa học tại địa phương.
Báo chí VUSTA góp phần kiến tạo hệ sinh thái tác động toàn diện đến quá trình chấn hưng và phát triển văn hóa dân tộc
Tại hội thảo, TS. Đặng Vũ Cảnh Linh, Viện Đào tạo, Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học – Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, phát biểu: Trong bối cảnh đất nước thực hiện công cuộc đổi mới toàn diện và hội nhập quốc tế sâu rộng, việc chấn hưng văn hóa dân tộc đã trở thành một nhiệm vụ chiến lược của Đảng và Nhà nước. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã xác định “Phát triển mạnh mẽ công nghiệp văn hóa; xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh” là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ này, báo chí với vai trò là công cụ tuyên truyền quan trọng và là kênh thông tin chủ đạo của xã hội, có vị thế đặc biệt quan trọng.
Theo TS. Đặng Vũ Cảnh Linh, báo chí không chỉ dừng lại ở việc đưa tin tức về các hoạt động văn hóa mà còn thể hiện qua hàng loạt hoạt động lý luận, thực tiễn, cũng như sự tham gia trực tiếp trong quá trình sản xuất các sản phẩm văn hóa, từ đó kiến tạo hệ sinh thái tác động toàn diện đến quá trình chấn hưng và phát triển văn hóa dân tộc trong thời kỳ mới.
Vai trò và sự đóng góp của báo chí đối với công cuộc chấn hưng văn hóa hiện nay thể hiện qua các mặt như: giáo dục văn hóa và nâng cao nhận thức xã hội; bảo tồn và lưu trữ di sản văn hóa; truyền thông và quảng bá văn hóa; động lực đổi mới, sáng tạo văn hóa; thúc đẩy công nghiệp văn hóa và thương mại hóa văn hóa; giám sát, phản biện và định hướng phát triển văn hóa.
TS. Đặng Vũ Cảnh Linh đã thống kê rằng từ giai đoạn 2018–2023, nội dung về văn hóa trên báo chí tăng 45%, nhiều chuyên trang ra đời, góp phần bảo tồn di sản, quảng bá sản phẩm văn hóa, thúc đẩy du lịch và công nghiệp sáng tạo. Tuy nhiên, ông cũng chỉ rõ những hạn chế như nội dung còn thiếu chiều sâu, đội ngũ phóng viên văn hóa mỏng và yếu về chuyên môn, phương thức truyền thông chậm đổi mới, ứng dụng số chưa hiệu quả, và sự phối hợp giữa báo chí với các thiết chế văn hóa còn lỏng lẻo. Để nâng cao vai trò của báo chí trong công cuộc chấn hưng văn hóa, đặc biệt với hệ thống báo chí Liên hiệp Hội Việt Nam, ông đề xuất 5 nhóm giải pháp phát huy vai trò báo chí VUSTA trong chấn hưng văn hóa:
Thứ nhất, đẩy mạnh đào tạo, chuyển giao tri thức, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làm báo: Các tòa soạn cần bồi dưỡng phóng viên, biên tập viên chuyên về văn hóa, đặc biệt bổ sung lực lượng trẻ am hiểu sâu sắc văn hóa truyền thống. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác với viện nghiên cứu, trường đại học; mời chuyên gia văn hóa làm cố vấn; và xây dựng tiêu chuẩn cũng như chứng chỉ nghề nghiệp cho phóng viên văn hóa.
Thứ hai, đổi mới nội dung và phương thức truyền thông: Báo chí cần đa dạng hóa thể loại, phát triển truyền thông trên mạng xã hội, xây dựng cơ chế phản hồi – tương tác với công chúng và tổ chức khảo sát định kỳ để nắm bắt nhu cầu độc giả.
Thứ ba, tăng cường ứng dụng công nghệ hiện đại: Phát triển báo chí số, truyền thông đa phương tiện; ứng dụng phân tích dữ liệu lớn, công nghệ thực tế ảo và thực tế tăng cường trong việc giới thiệu di sản; xây dựng ứng dụng di động về văn hóa với tính năng cá nhân hóa nội dung.
Thứ tư, hoàn thiện cơ chế phối hợp thông tin văn hóa liên ngành: Tăng cường kết nối giữa báo chí VUSTA với các cơ quan quản lý văn hóa, bảo tàng, nhà hát và trung tâm văn hóa; hình thành mạng lưới báo chí chuyên văn hóa để chia sẻ nguồn lực, trao đổi kinh nghiệm và phối hợp truyền thông.
Thứ năm, tăng cường vai trò lãnh đạo, kết nối báo chí của Liên hiệp Hội Việt Nam: VUSTA cần định hướng thông tin, tổ chức diễn đàn chấn hưng văn hóa, tập huấn nghiệp vụ cho báo chí trong hệ thống và xây dựng cơ sở dữ liệu báo chí – ấn phẩm về văn hóa, gắn kết hoạt động chung của Liên hiệp Hội.
Hội thảo cũng nhận được nhiều tham luận đầy tâm huyết và chất lượng của các đại biểu tham dự. Phát biểu bế mạc, TS. Nguyễn Viết Chức, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, đánh giá: "Hội thảo là sự kiện “đúng chủ đề, đúng thời điểm, kịp thời và cần thiết” trong bối cảnh toàn ngành báo chí và văn hóa chung tay chấn hưng văn hóa".
Với 10 tham luận, hội thảo đã làm rõ từ khóa “chấn hưng văn hóa” từ nhiều góc độ, gắn với “vai trò của báo chí”, khẳng định rằng truyền thông của Liên hiệp Hội Việt Nam có ý nghĩa chiến lược và hiệu quả thiết thực. Các ý kiến tại hội thảo đề nghị tiếp tục hỗ trợ báo chí, duy trì thế mạnh của báo in và báo viết, đồng thời đẩy mạnh báo mạng và truyền thông đa nền tảng.
Hội thảo khép lại với sự đồng thuận cao, mở ra hướng đi mới để báo chí khoa học – kỹ thuật đồng hành cùng mục tiêu phát triển bền vững của đất nước.
