Kể từ năm 2018, cuộc chiến thương mại do chính quyền Tổng thống Donald Trump phát động – với trọng tâm là việc áp thuế lên hàng hóa Trung Quốc trị giá hàng trăm tỷ USD – đã đặt nền kinh tế toàn cầu vào tình thế chao đảo. Mục tiêu ban đầu của chính sách này là cắt giảm thâm hụt thương mại của Hoa Kỳ, bảo vệ ngành sản xuất nội địa và gây áp lực buộc Trung Quốc thay đổi các hành vi thương mại mà Washington cho là "không công bằng". Tuy nhiên, hậu quả không dừng lại ở mối quan hệ song phương, mà nhanh chóng lan ra toàn bộ hệ thống cung ứng quốc tế, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp – nơi mà ranh giới địa chính trị luôn mỏng manh và dễ biến động.
Mỹ, vốn là một trong những nhà cung ứng đậu tương và thịt lớn nhất cho thị trường Trung Quốc, đã ngay lập tức phải đối mặt với các đòn thuế trả đũa từ Bắc Kinh. Nông dân Mỹ, đặc biệt ở các bang trung tây như Iowa, Nebraska hay Illinois, nơi trồng đậu tương và ngô chiếm tỷ trọng lớn, chịu thiệt hại nặng nề. Nhiều trang trại phải giảm sản lượng, ngừng đầu tư hoặc đóng cửa vì không tìm được đầu ra thay thế trong ngắn hạn. Trong khi đó, Trung Quốc không chỉ phòng thủ mà còn tấn công ngược bằng chiến lược dài hơi và linh hoạt: mở rộng nhập khẩu từ các nước Nam Mỹ, tăng cường đầu tư hạ tầng logistics, và đẩy mạnh tự lực nội địa hóa ngành nông nghiệp.
Điều đáng nói là, khi các dòng thương mại truyền thống bị bóp nghẹt, Trung Quốc không co cụm mà chủ động tái thiết lại cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu. Thay vì phụ thuộc vào một vài nguồn nhập khẩu cố định như trước, Trung Quốc bắt đầu xây dựng một mạng lưới nhập khẩu phân tán, đa phương, linh hoạt – và trong chính quá trình đó, nước này dần chuyển từ thế bị động sang chủ động trong việc dẫn dắt dòng chảy thương mại nông sản quốc tế.
Trung Quốc "chuyển hóa tổn thất thành cơ hội" - chiến lược toàn diện về chuỗi cung ứng và quyền lực mềm nông nghiệp
Một trong những phản ứng chiến lược thông minh nhất của Trung Quốc trước sức ép thuế quan là thúc đẩy nội lực và làm sâu sắc hóa các quan hệ thương mại thay thế. Trong ngắn hạn, Bắc Kinh lập tức chuyển hướng sang nhập khẩu đậu tương và các mặt hàng nông sản từ Brazil, Argentina, Nga và cả khu vực Đông Nam Á – nơi có vị trí gần gũi và tiềm năng sản xuất lớn nhưng chưa được khai thác triệt để. Chính động thái này không chỉ giải tỏa áp lực thiếu hụt nông sản tức thời mà còn tạo cơ hội cho Trung Quốc định hình lại vai trò của mình trong các chuỗi giá trị mới nổi.
Về dài hạn, Trung Quốc đồng thời đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ nông nghiệp, tăng cường năng lực canh tác nội địa và phát triển các giống cây trồng có thể thích nghi với biến đổi khí hậu. Chương trình “Made in China 2025” – vốn nổi tiếng trong lĩnh vực công nghiệp – cũng bắt đầu lấn sân vào nông nghiệp thông qua các công nghệ như cảm biến sinh học, dữ liệu lớn, robot canh tác và blockchain truy xuất nguồn gốc. Nhờ đó, sản lượng và chất lượng nông sản trong nước được nâng cao, giảm bớt sự lệ thuộc vào nguồn cung bên ngoài.
Đặc biệt quan trọng là vai trò "quyền lực mềm nông nghiệp" mà Trung Quốc theo đuổi thông qua việc đầu tư và viện trợ vào các quốc gia châu Phi, Mỹ Latinh và Đông Nam Á. Những khoản đầu tư này không chỉ nhằm bảo đảm nguồn cung thực phẩm ổn định trong dài hạn, mà còn giúp Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng chính trị và kinh tế tại các khu vực chiến lược. Hình ảnh của một quốc gia không chỉ là "công xưởng của thế giới" mà còn là "người bảo trợ lương thực toàn cầu" đang dần được Bắc Kinh xây dựng một cách bài bản và thuyết phục.
Trên thực tế, trong khi Mỹ rút khỏi các hiệp định thương mại đa phương như TPP, Trung Quốc lại đẩy mạnh đàm phán và ký kết các hiệp định mới như RCEP, CAFTA, và gần đây là tăng cường vai trò trong BRICS. Những bước đi này cho thấy Bắc Kinh không chỉ phòng thủ trước áp lực thuế quan mà còn tận dụng chúng như một cú hích để tăng cường vai trò địa kinh tế trong hệ thống thương mại toàn cầu đang được tái định hình sau đại dịch và các cú sốc địa chính trị.
Sự chuyển dịch từ Mỹ sang Trung Quốc trong hệ sinh thái nông nghiệp toàn cầu
Cuộc chiến thuế quan giữa Mỹ và Trung Quốc vô tình trở thành chất xúc tác thúc đẩy sự chuyển dịch quyền lực trong hệ sinh thái nông nghiệp toàn cầu – nơi mà Trung Quốc nổi lên không chỉ là bên chống đỡ mà là người thiết kế lại luật chơi. Khi Mỹ chọn cách dựng rào cản, Trung Quốc lại xây cầu kết nối. Kết quả là các luồng thương mại truyền thống bị xáo trộn, và trong trật tự mới hình thành, Trung Quốc đóng vai trò là trung tâm tiêu thụ, đầu tư và định hướng chuỗi cung ứng.
Không thể phủ nhận rằng Trung Quốc đã phải trả giá trong giai đoạn đầu, với tăng trưởng chậm lại và lạm phát thực phẩm cục bộ. Tuy nhiên, xét trên toàn cục, các tổn thất này được kiểm soát nhờ các công cụ điều tiết mạnh tay và tầm nhìn chiến lược dài hạn. Trong khi đó, nông nghiệp Mỹ vẫn đang vật lộn với bài toán tìm lại thị phần đã mất, khi các quốc gia từng phụ thuộc vào nông sản Mỹ giờ đã tìm được những đối tác thương mại khác phù hợp hơn.
Ở cấp độ toàn cầu, chiến lược của Trung Quốc không chỉ đơn thuần là sinh tồn trong chiến tranh thương mại, mà là tận dụng chính khủng hoảng đó để thúc đẩy sự dịch chuyển của chuỗi giá trị nông nghiệp theo hướng có lợi cho mình. Với sự tham gia ngày càng sâu vào các thể chế thương mại, sự phát triển mạnh mẽ của ngành logistics nội địa và quốc tế, cùng với sự kiểm soát tốt các nguồn tài nguyên đất và nước, Trung Quốc đang tiến dần tới vị trí trung tâm trong bản đồ lương thực toàn cầu.
Câu hỏi “Ai là người hưởng lợi lớn nhất từ chính sách thuế của ông Trump?” vì thế không chỉ là một câu hỏi về thương mại hay thuế quan, mà là câu hỏi về tầm nhìn chiến lược. Và nếu xét trên toàn bộ tiến trình – từ sự gián đoạn ban đầu, đến sự chuyển hóa chiến lược và cuối cùng là tái thiết vai trò toàn cầu – thì có lẽ không quốc gia nào “hời” hơn Trung Quốc.
