STNN – Hai hệ thống nông nghiệp và nông lâm kết hợp đa dạng sinh học, hay còn gọi là luân xa, ở Ecuador – một ở dãy núi Andes và một ở vùng Amazon của nước này – đã được Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc công nhận là Hệ thống Di sản Nông nghiệp Quan trọng Toàn cầu (GIAHS) (FAO).
- Đẩy mạnh đổi mới sáng tạo phục vụ sản xuất nông nghiệp
- ‘Trồng rừng’ dưới đáy biển giúp chặn đà suy giảm đa dạng sinh học
Hai địa điểm này được đề cử trong một cuộc họp trực tuyến của Nhóm tư vấn khoa học GIAHS trong tuần từ 13-16/2. Các tiêu chí lựa chọn quy định các địa điểm ứng cử phải có tầm quan trọng toàn cầu, hỗ trợ an ninh lương thực và sinh kế, đa dạng sinh học nông nghiệp bản địa, hệ thống tri thức tổ tiên, giá trị văn hóa – xã hội và cảnh quan nổi bật.
Các địa điểm luân xa ở Ecuador đã phát triển mạnh nhờ tập thể người dân bản địa, đảm bảo quản lý bền vững tài nguyên thiên nhiên và chủ quyền lương thực trong nhiều thế kỷ. Maria Helena Semedo cho biết: “Việc chỉ định các địa điểm này cũng giúp tăng cường trao quyền cho phụ nữ, vì 80% luân xa được quản lý bởi phụ nữ bản địa, ở địa phương gọi là Chakramamas, những người biết sử dụng kiến thức truyền thống có giá trị trong việc bảo tồn, sử dụng bền vững và hoạt động hàng ngày tại các địa điểm này”, Phó Tổng Giám đốc FAO cho biết.
Với những bổ sung mới nhất cho danh sách, mạng lưới di sản nông nghiệp quan trọng toàn cầu của FAO hiện có 74 hệ thống tại 24 quốc gia trên thế giới.
Hệ thống nông nghiệp tổ tiên
Luân xa Andes của người bản địa Kichwa đặc trưng bởi sự tích hợp và liên kết của khí hậu, hệ sinh thái, hoạt động sản xuất nông nghiệp và đa dạng sinh học ở độ cao từ 2.500 – 3.400m trong Dãy núi Cotacachi thuộc dãy Andes.
Các luân xa là trung tâm của sự phát triển đời sống vật chất và biểu tượng cho các gia đình và cộng đồng Kichwa, được hỗ trợ bởi kiến thức phong phú của tổ tiên bao gồm ẩm thực, y học và nghi lễ. Các luân xa này là chìa khóa để bảo tồn sự đa dạng lớn của các giống cây trồng độc đáo, với lãnh thổ được coi là một trong những khu vực đa dạng sinh học nông nghiệp lớn nhất và được bảo tồn tốt nhất ở Ecuador và khu vực núi Andes.
Các cao nguyên khác nhau ở các độ cao khác nhau phục vụ các nhu cầu khác nhau, góp phần đảm bảo an ninh lương thực và chủ quyền, dinh dưỡng, y học, vật trang trí, nhiên liệu và thức ăn gia súc, cũng như thể hiện văn hóa, sản xuất đồ thủ công và đồ dùng. Hệ thống ở Cotacachi cho phép bảo tồn các loài và giống cây trồng bao gồm ngô, đậu, quinoa và khoai tây. Hệ thống này chủ yếu dành cho tiêu dùng của cộng đồng người dân địa phương. Phần thặng dư nhỏ được bán ra thị trường để tạo thu nhập cho các gia đình, trở thành một phương tiện sinh kế quan trọng cho cộng đồng và trao quyền kinh tế, quyền tự chủ cho phụ nữ.
Các cộng đồng bản địa của Kichwas ở Andes đã tạo ra các hệ thống nhận thức từ mối quan hệ với môi trường: gọi là Pachamama trong ngôn ngữ Kichwa. Kiến thức toàn diện này, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, là một tiết mục độc đáo và sống động.
Mô hình sử dụng đất nông lâm kết hợp bền vững
Luân xa Amazon là một mô hình sử dụng đất nông lâm kết hợp bền vững, trong đó các không gian sản xuất nằm trong trang trại được quản lý bởi các gia đình theo cách tiếp cận hữu cơ và đa dạng sinh học, cung cấp nhiều dịch vụ cho người dân.
Tại đây, các cộng đồng Kichwa và Kijus đã phát triển một hệ thống cây trồng đa canh, trong đó ca cao được trồng cùng với cây lấy gỗ, trái cây, dược liệu, thủ công mỹ nghệ và các hoạt động khác bao gồm săn bắn, lấy gỗ và lâm sản ngoài gỗ. Luân xa Amazon duy trì các mẫu trong thiết kế không gian và các giai đoạn được xác định rõ ràng trong chu trình quản lý thời gian của nó, mô phỏng các quá trình tự nhiên của sự kế thừa hoặc phục hồi các khu rừng trong quần xã sinh vật Amazon.
Nhằm mục đích quản lý hiệu quả độ phì nhiêu thấp của đất Amazon, đây là hệ thống duy nhất tích hợp quản lý rừng và lưu vực, với thực hành nông lâm kết hợp để đảm bảo chăm sóc đất và bóng râm. Trong hai thập kỷ qua, sự quan tâm đến khái niệm này đã tăng lên, như một lựa chọn sản xuất có thể giúp các hộ sản xuất nhỏ trở nên kiên cường hơn trước biến đổi khí hậu, cũng như những thay đổi về kinh tế và thị trường.
Điều này dựa trên thực tế là mặc dù Amazon từ lâu đã được định nghĩa là một khu vực chưa được khám phá và sử dụng không đúng mức, nhưng trên thực tế, nông nghiệp đã phát triển ở đó hàng nghìn năm, với việc thuần hóa và sử dụng vô số loài rừng nhiệt đới, bao gồm ớt (Capsicum spp.), đậu (họ Fabaceae), sắn (Manihot esculenta), khoai lang (Ipomea spp.), ngô (Zea spp.) và ca cao (Theobroma spp.) hoặc ca cao bụi (Herrania spp.).
Điều này làm cho các cộng đồng Kichwa thực sự là những người bảo vệ rừng nhiệt đới thông qua các hoạt động bền vững và lối sống hài hòa với hệ sinh thái. Tất cả đều công nhận rằng Người dân bản địa có vai trò đáng kể trong việc bảo vệ đa dạng sinh học, rừng, ngôn ngữ, kiến thức truyền thống và trong các nỗ lực giảm thiểu, thích ứng và phục hồi để ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu.
Theo Mard.gov.vn
 (FAO).){kind=link}