Mùa gặt, mùa của những ký ức tuổi thơ dường như đã in hằn trong tâm trí của những người con xa quê: những con đường làng phủ đầy rơm rạ, tiếng xe trâu, xe bò, tiếng “hịch hịch”, “tắc tắc”,... í ới râm ran. Mùa về như ngày hội rộn rã cả làng quê.
Quê tôi, một miền quê nghèo nằm tít sâu trong một thung lũng, mà ngày xưa, lúc người dân mới khai hoang lập nghiệp, nơi đây được gọi tên là “Trại Cốc”, nay là xã Tân Hương, huyện Đức Thọ (Hà Tĩnh). Hè sang, tiếng ve kêu râm ran, cái nắng chang chang như tô thêm sắc vàng cho những cánh đồng lúa đã đến độ chín. Giữa những ngày oi ả ấy, người dân quê tôi lại hối hả, tất bật vào vụ mùa.
Mùa gặt trong ký ức tuổi thơ tôi thuở ấy là những tháng ngày mẹ cha tôi vất vả. Tôi còn nhớ như in, cứ mỗi độ mùa về, để tránh cái nắng gay gắt của mùa hè, từ 4 giờ sáng, khi mặt trời chưa tỏ, cha tôi đã lục đục đồ đoàn, dắt trâu ra ngõ, mẹ và chị tôi quang gánh theo sau. Tiếng bánh xe bò kêu kin kít, tiếng các chị, tiếng mẹ gọi các cô bác hàng xóm ra đồng rộn rã cả một vùng quê nghèo. Ở quê tôi, văn hóa “đổi công” (giúp đỡ nhau ngày mùa) vẫn còn được duy trì cho tới ngày nay. Cứ hễ trong xóm nhà ai gặt lúa là các chị, các mẹ lại cùng nhau, mỗi người một tay, và cứ luân phiên như thế. Ở quê thiếu thốn nhiều thứ, nhưng tình cảm xóm làng luôn chan chứa, cũng nhờ vậy mà ngày mùa cũng đỡ cực hơn.
Sinh ra và lớn lên sớm gắn bó với đồng ruộng, nên những công việc gặt hái không còn là điều gì xa lạ với lũ trẻ chúng tôi. Nhỏ thì lũn cũn theo sau cha mẹ, lớn thì phụ cha mẹ gặt lúa, xếp lúa lên xe. Nhưng điều mà chúng tôi thích nhất khi đi gặt là được đuổi theo, tìm bắt những con “nồm nộm” (con muỗm), châu chấu, cào cào. Đến giờ, khi đã rời xa cánh đồng cùng những công việc làm nông rất nhiều năm, tôi vẫn chẳng hiểu vì sao cứ mỗi độ mùa gặt về, cào cào, châu chấu và cả con muỗm lại nhiều đến như vậy. Thành quả xứng đáng cho những miệt mài tìm bắt của đám trẻ chúng tôi là những lọ nhựa đựng đầy “nồm nộm”, để rồi trong bữa cơm chiều, tôi cùng gia đình được thưởng thức đĩa “nồm nộm” chao mỡ vàng ruộm, giòn tan, thơm ngậy.
Ngày xưa, khi chưa có máy gặt chạy bằng động cơ, dụng cụ duy nhất theo mẹ và chị tôi ra đồng gặt lúa là cây liềm - nhiều khi đã mòn lõm bởi gắn liền với biết bao vụ lúa. Mùa gặt ở quê xưa vất vả vì tất cả hoàn toàn đều phải làm thủ công. Lúa gặt xong được bó lại thành từng bó tròn để mọi người gánh hoặc đội xuống bờ, rồi mới chở về bằng xe trâu, xe bò. Lúa thu hoạch về được sắp thành đống trước sân nhà để chờ máy vào tuốt. Lúc đầu, cả làng chỉ có một chiếc máy tuốt lúa. Ban ngày, nhà nào cũng cố gắng gặt thật nhiều, đợi tối đêm chủ máy mới tới tuốt lúa để sáng mai còn kịp giờ phơi cho “được nắng”. Thế là cả xóm thức, ngồi bờ ao vừa chuyện trò hóng mát vừa đợi máy. Có khi đợi từ chập tối đến 9 - 10 giờ đêm mới đến lượt nhà mình, nhưng ai cũng vui vẻ, chẳng kêu ca gì. Cái máy xuất hiện giống như một “bước ngoặt”, chấm dứt giai đoạn vất vả, cực nhọc kéo trục đá của người dân “Trại Cốc”.
Lúa tuốt xong, cây rơm sau khi tuốt cao có ngọn, bốc hơi nghi ngút. Bọn trẻ chúng tôi thường khoái chí lăn lê, bò trườn trên những đống rơm thơm tho ấy. Đối với tôi, sân rơm là “tấm thảm” lớn nhất, êm ái và ngọt ngào nhất trên đời! Mùi ngọt ngào của rơm lúa mới cũng vì thế khắc ghi vào những năm tháng tuổi thơ tôi.
Mùa gặt ở quê là những sớm mẹ hối hả ra cánh đồng, là những trưa mồ hôi lăn dài trên má cha, là những chiều đám trẻ chúng tôi chạy trên con đường làng trải đầy rơm rạ đượm thơm mùi lúa mới, thả những cánh diều vi vu. Mọi thứ đều giản dị và bình yên, tất cả những khoảnh khắc đó là những mảnh ghép làm nên tuổi thơ của những đứa trẻ ở quê như lứa chúng tôi ngày nào.
Bây giờ, cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ, ở những miền quê khác, mùa gặt nhàn hơn nhiều vì máy gặt lúa liên hoàn đã ra tận cánh đồng, thay người thu hoạch lúa. Còn ở quê tôi, do địa hình cách trở và diện tích các thửa ruộng lúa nhỏ, máy gặt lúa liên hoàn không tiếp cận được tận ruộng, người dân gặt bằng chiếc máy nhỏ gắn động cơ thay vì dùng liềm như ngày xưa. Xã hội ngày càng phát triển, nhiều máy móc thiết bị hiện đại sẽ dần thay thế sức người. Rồi đến một ngày nào đó, lẽ nào những ký ức của ngày xưa gắn với ruộng đồng, với thanh âm trong trẻo của sáo diều, với rộn rã tiếng vui cười của bầy trẻ nhỏ trên đường làng,… tất cả chỉ còn lại trên trang sách, trong câu ca dao, và trong ký ức của những đứa trẻ được sinh ra từ làng?
Thời gian như thoi đưa, cứ thấm thoắt trôi đi. Những hạt lúa chín vàng làm ra từ bàn tay của mẹ cha đã nuôi tôi lớn khôn từng ngày, từ học hết cấp ba đến vào đại học rồi đi làm. Lớn lên từ làng quê nghèo, giờ đây, dù đã trưởng thành, tôi vẫn ăn những hạt gạo, những bát cơm do cha mẹ làm ra. Sự bộn bề của thời gian, có lúc, kéo con người ta rời xa những thứ tưởng chừng như thân thuộc nhất. Sáng nay, trên đường đi làm, ngang qua cánh đồng đang vào “mùa gặt,” lòng tôi lại lâng lâng hoài niệm. Hương thơm của đồng quê như ùa về, ôm ấp tâm hồn tôi, dịu dàng nhắc nhớ một mùa gặt nữa lại đang về.
