Ở thôn Lô Lô Chải, xã Lũng Cú, tỉnh Tuyên Quang, nơi địa đầu cực Bắc của Tổ quốc, có một quán cà phê nhỏ xinh xắn, mộc mạc nằm dưới những mái nhà trình tường lợp ngói máng cổ kính, rêu phong. Quán không ồn ào tiếng nhạc, chỉ có mùi cà phê thơm quyện cùng hương khói bếp và tiếng chuyện trò ấm áp bằng nhiều thứ tiếng khác nhau. Chủ quán là một người phụ nữ dân tộc Lô Lô đã luống tuổi nhưng rất thân thiện, có thể trò chuyện và giao tiếp với khách bằng tiếng phổ thông và một chút tiếng Anh với khách nước ngoài. Đó chính là quán cà phê Cực Bắc.
Sẽ chẳng có gì đáng nói về quán cà phê Cực Bắc nếu đó chỉ là một quán cà phê nhỏ bình thường như bao quán khác. Nhưng đằng sau đó là cả câu chuyện về một người đàn ông Nhật Bản, người đã giúp hình thành và gây dựng nên quán cà phê này. Nơi đây cũng là viên gạch đầu tiên đặt nền móng cho một cộng đồng làm dịch vụ du lịch tại địa đầu Tổ quốc. Người dân ở đây gọi ông bằng cái tên thân thuộc và trìu mến: “Ông Ogura, người gieo mầm làm du lịch nơi cực Bắc”.
Con đường lên Lũng Cú những năm 2000 còn nhiều ổ gà, cùng những đoạn dốc cua tay áo phủ đầy sương mù. Thỉnh thoảng, chỉ có vài khách du lịch nước ngoài đến khám phá, trải nghiệm rồi vội vã ra ngoài trung tâm huyện lỵ Đồng Văn hoặc trở về Hà Giang ngay, bởi thôn Lô Lô Chải khi đó chỉ là một bản nhỏ với vài chục nóc nhà của bà con dân tộc Lô Lô. Cuộc sống ở đây thuần nông, cả ngày bà con lên nương rẫy, trồng ngô và cắt cỏ bò, nhưng quanh năm vẫn đói nghèo. Khu vực trung tâm xã không có một quán ăn hay một chỗ nghỉ trọ nào để du khách có thể lưu lại.
Ông Yasushi Ogura, một người đàn ông Nhật Bản, lần đầu đến Đồng Văn từ năm 2002 như một du khách, sau khi đã khám phá Tây Bắc và Đông Bắc Việt Nam nhiều lần trước. Tuy nhiên, trong chuyến đi đầu tiên của mình đến Lũng Cú, ông đã chọn cách ở lại để làm một việc gì đó giúp đỡ bà con nơi cực Bắc xa xôi hẻo lánh này thoát nghèo.
“Tôi cảm nhận thấy ở đây giống Nhật Bản quê tôi của 50 năm trước, nơi con người sống chậm rãi, gần gũi, chia sẻ mọi thứ với nhau. Nhưng tôi cũng thấy rằng người dân ở đây còn nhiều khó khăn. Tôi muốn quay lại, không phải để nhìn ngắm, mà để làm một điều gì đó thực sự có ích” - ông Ogura từng tâm sự.
Quán cà phê Cực Bắc và giấc mơ giữ gìn bản sắc
Vài tháng sau chuyến đi, ông Ogura quay lại Lũng Cú. Lần này, ông mang theo ý tưởng lập một mô hình du lịch cộng đồng. Sau nhiều ngày bàn bạc với một gia đình dân tộc Lô Lô, quán cà phê Cực Bắc ra đời vào tháng 8 năm 2015, với toàn bộ kinh phí do ông hỗ trợ từ khoản tiền tiết kiệm của mình. Quán nằm giữa bản Lô Lô Chải, ngay dưới Cột cờ quốc gia, được xây dựng hoàn toàn từ gỗ, đá và đất nện trình tường.
Trong quán, mỗi góc nhỏ đều mang một câu chuyện: bức ảnh lễ hội nhảy lửa, bộ trang phục Lô Lô rực rỡ sắc màu, chiếc ấm đồng đen bóng qua năm tháng... Quán Cực Bắc đã đem lại nguồn thu nhập ổn định cho gia đình từ dịch vụ du lịch. Thành công này đã làm thay đổi suy nghĩ của cả cộng đồng Lô Lô Chải, từ trưởng thôn đến từng hộ gia đình trong thôn. Người dân nhận ra rằng, việc gìn giữ văn hóa, mở cửa đón khách và kể câu chuyện của mình chính là con đường làm kinh tế bền vững.
Chị Dù Thị Vấn, chủ quán và là người Lô Lô, xúc động kể về ông Ogura như kể về một người thân ruột thịt: “Ban đầu, tôi không nghĩ một người nước ngoài lại sống được ở đây lâu như vậy. Nhưng ông Ogura không chỉ ở lại, mà còn cùng làm, cùng dọn quán, cùng pha cà phê. Ông nói quán này không chỉ để bán hàng, mà còn để kể chuyện về người Lô Lô. Bây giờ thì cả bản đều tin điều đó”.
Sự lan tỏa trong cộng đồng
Nhìn vào hiệu quả rõ rệt từ quán Cực Bắc, nhiều hộ gia đình Lô Lô Chải bắt đầu sửa sang nhà cửa, làm homestay, mở dịch vụ ăn uống và bán đồ lưu niệm. Trưởng thôn cùng thanh niên trong bản tổ chức các tour trải nghiệm, từ việc dẫn khách lên nương ngô, học dệt vải đến tham gia lễ hội truyền thống. Chỉ trong vài năm, Lô Lô Chải đã trở thành điểm du lịch cộng đồng nổi tiếng, đón hàng ngàn lượt khách trong và ngoài nước mỗi năm. Lượng khách tăng kéo theo thu nhập ổn định hơn, cuộc sống của nhân dân trong thôn được thay đổi rõ rệt: trẻ em được đi học đầy đủ, người già được chăm sóc tốt hơn, mọi người cùng vui mừng vì dịch vụ làm du lịch đã giúp bản giàu lên từng ngày.
Dấu chân ở những bản làng xa
Không chỉ dành tâm huyết cho Lô Lô Chải, ông Ogura còn đi sâu vào các bản ở xã Sủng Là, Sảng Tủng, Thài Phìn Tủng… của huyện Đồng Văn, Hà Giang (cũ). Ở đâu, ông cũng tìm hiểu, lắng nghe và tư vấn, hướng dẫn người dân biết giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống, cũng như vận dụng văn hóa đó vào làm du lịch.
Tại thôn Cẩu Há xã Sảng Tủng (nay thuộc xã Sà Phìn, tỉnh Tuyên Quang), ông đã hướng dẫn và hỗ trợ kinh phí cho một xóm nhỏ cộng đồng người Mông hình thành mô hình “Bảo tàng sống của người Mông”. Ở thôn Giàng Sì Tủng xã Thài Phìn Tủng (nay thuộc xã Đồng Văn, tỉnh Tuyên Quang), ông cũng đã hỗ trợ kinh phí để người dân trong thôn thay đổi tư duy nhận thức và xây dựng điểm du lịch cho khách trải nghiệm.
Tình yêu dành cho Việt Nam, cùng với sự am hiểu văn hóa bản địa, đã khiến nhiều người ví ông Ogura như một “đại sứ du lịch” không chính thức của vùng cực Bắc. Ông không chỉ giới thiệu Lũng Cú với bạn bè quốc tế mà còn kết nối các tổ chức, nhóm tình nguyện và nhà tài trợ đến hỗ trợ địa phương.
Anh Phạm Quang Hưng, một du khách từ Hà Nội, chia sẻ: “Tôi ghé quán Cực Bắc trong một ngày lạnh buốt. Ông Ogura pha cho tôi một tách cà phê nóng, rồi ngồi kể chuyện về những bản làng ông từng đi qua. Tôi chưa bao giờ nghe một người nước ngoài nói về Hà Giang với sự am hiểu và tình cảm như vậy”.
Mười năm gắn bó, ông Ogura đã trở thành một phần của Lũng Cú. Người dân nơi đây coi ông như người thân, còn ông xem mảnh đất này là quê hương thứ hai. Những việc ông làm không chỉ cải thiện đời sống mà còn khơi dậy niềm tự hào văn hóa, tạo ra một hướng đi bền vững cho cộng đồng. Từ một bản làng nhỏ hẻo lánh, Lô Lô Chải nay đã đổi thay rõ rệt, thu nhập của người dân tăng lên nhờ du lịch cộng đồng, trẻ em được đi học đầy đủ, nhiều thanh niên từng phải rời quê tìm việc nay quay về tham gia các mô hình kinh doanh du lịch, bảo tồn văn hóa. Đời sống vật chất của dân bản ngày càng khấm khá hơn, đời sống tinh thần cũng phong phú hơn khi các lễ hội truyền thống được khôi phục và tổ chức thường xuyên, trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc.
Những thay đổi này diễn ra trong bối cảnh xã Lũng Cú triển khai hiệu quả chủ trương của Đảng và Nhà nước về thực hiện chính quyền địa phương hai cấp, giúp bộ máy quản lý tinh gọn và quyết sách sát với thực tế hơn. Nguồn lực được phân bổ kịp thời và đúng trọng tâm. Cấp ủy và chính quyền cấp xã vừa lãnh đạo các chủ trương, đường lối, vừa thực hiện công tác quản lý nhà nước ở địa phương, đồng hành cùng người dân trong phát triển sinh kế.
Nhờ sự kết hợp giữa chính sách đúng đắn, nỗ lực của chính quyền địa phương, tinh thần tự lực của cộng đồng và sự đồng hành của những người bạn quốc tế như ông Ogura, Lũng Cú không chỉ là một địa danh nơi cực Bắc Tổ quốc, mà còn là biểu tượng của sự chuyển mình mạnh mẽ về kinh tế - xã hội. Ngày nay, khi du khách đặt chân đến đây, họ không chỉ tìm thấy cảnh quan hùng vĩ hay văn hóa đặc sắc, mà còn cảm nhận được sức sống mới của một vùng đất đang từng ngày vươn lên, hội nhập, nhưng vẫn giữ được hồn cốt riêng. Và ở góc quán cà phê nhỏ dưới chân Cột cờ quốc gia, vẫn có một người đàn ông ngoại quốc tóc bạc, thân thiện mỉm cười cùng du khách và tiếp tục gieo những niềm hạnh phúc vào lòng người, cùng cấp ủy và chính quyền địa phương giúp nhân dân phát triển kinh tế - xã hội với mong muốn Lũng Cú ngày càng phát triển giàu mạnh hơn.
