Tọa đàm được tổ chức nhằm thực hiện nhiệm vụ kết nối chính sách với thực tiễn sản xuất trong lĩnh vực chăn nuôi, nhận diện những khó khăn, thách thức trong chăn nuôi bò sữa hiện nay, đặc biệt là tại khu vực nông hộ; đồng thời đề xuất các giải pháp khả thi từ góc nhìn quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp và người dân để ngăn chặn đà suy giảm, phục hồi và phát triển bền vững đàn bò sữa trong thời gian tới.
Chủ trì tọa đàm có: TS Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam; PGS.TS Sử Thanh Long, Phó Chủ tịch Hiệp hội Chăn nuôi gia súc lớn Việt Nam; Ông Lê Trọng Đảm, Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường.
Tham dự có đại diện Liên hiệp các Hội KH&KT Việt Nam; Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI); Cục Chăn nuôi và Thú y - Bộ Nông nghiệp và Môi trường; Hiệp hội Thức ăn Chăn nuôi Việt Nam; Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội; đại diện Cơ quan thuộc Bộ Công Thương, Bộ Y tế; Cơ quan thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường; Đại diện Tổng hội Nông nghiệp và PTNT Việt Nam, Hiệp hội Sữa Việt Nam; Hiệp hội Thức ăn chăn nuôi Việt Nam; Đại diện lãnh đạo Tập đoàn TH và Công ty Cổ phần Sữa Việt Nam – Vinamilk; Đại diện Cơ quan nghiên cứu, đào tạo cùng các chuyên gia, nhà khoa học chuyên ngành chăn nuôi, thú y, an toàn thực phầm, công nghệ thực phẩm tại Hà Nội và một số địa phương.
Phát biểu khai mạc, TS Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam cho biết, khác với nhiều quốc gia phát triển, chăn nuôi ở Việt Nam không chỉ nhằm đảm bảo an ninh dinh dưỡng, mà còn là sinh kế của hàng chục triệu nông dân. Đây vừa là đặc thù, vừa là lợi thế lớn nếu được khai thác hợp lý.
Chương trình phát triển chăn nuôi bò sữa giai đoạn 2000 - 2020 là minh chứng rõ nét cho thấy Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng ngành chăn nuôi và chế biến sữa từ nguồn nguyên liệu trong nước, bằng phương thức riêng phù hợp với điều kiện thực tiễn. Sự kết hợp giữa các doanh nghiệp lớn và chăn nuôi hộ gia đình đã đưa tốc độ tăng trưởng đàn bò, sản lượng sữa tươi duy trì ở mức cao, với mức tăng hai con số mỗi năm. Thành tựu này giúp Việt Nam trở thành quốc gia có tốc độ tăng trưởng ngành sữa hàng đầu khu vực, vừa cung cấp sản phẩm chất lượng cho người tiêu dùng, vừa thúc đẩy ngành chăn nuôi trong nước.
Tuy nhiên, trong những năm gần đây, ngành sữa Việt Nam đang đối mặt với tình trạng “phát triển nóng” nhưng thiếu bền vững. Sự bùng nổ thương hiệu, sản phẩm sữa, cộng với lượng sữa nguyên liệu nhập khẩu ồ ạt đã gây ra tình trạng “nhiễu loạn” thị trường. Người tiêu dùng khó phân biệt được đâu là sản phẩm đảm bảo chất lượng, trong khi người chăn nuôi trong nước lại chịu áp lực cạnh tranh nặng nề, khiến nhiều hộ chăn nuôi lao đao, lâm vào tình trạng thua lỗ. Sau giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ khoảng 15,4%/năm vào giai đoạn 2010-2015, hiện nay tổng đàn bò sữa của Việt Nam đã giảm xuống rất nhanh, chỉ còn 1,9%/năm trong giai đoạn 2015-2020 và còn 0,4%/năm giai đoạn 2020-2024.
Sự sụt giảm của tổng đàn bò sữa khiến số lượng bò sữa bình quân của Việt Nam hiện chỉ đạt 3,3 con/1000 người; chỉ bằng 1/3 so với Thái Lan và Nhật Bản; gần bằng 1/2 so với Hàn Quốc, 1/4 so với Isael và 1/26 so với Hà Lan.
Từ sụt giảm tổng đàn, tốc độ tăng trưởng sản lượng sữa tươi nguyên liệu của Việt Nam cũng giảm nhanh đáng báo động từ 17,7%/năm trong giai đoạn 2010-2015 xuống còn 6,7%/năm giai đoạn 2015-2020 và chỉ còn 3,3%/năm giai đoạn 2020-2024. Như vậy nếu không có giải pháp hữu hiệu điều chỉnh kịp thời, đến năm 2030, tổng đàn bò sữa cả nước không thể đạt được mục tiêu 650 ngàn - 670.000 con như đã đề ra.
Tuy nhiên, TS Nguyễn Xuân Dương cũng đã chỉ ra những cơ hội hiện hữu dành cho ngành chăn nuôi bò sữa của Việt Nam: Thị trường sữa của Việt Nam còn rất lớn. Bình quân sữa/người của Việt Nam còn rất thấp; Ngành công nghiệp sữa phát triển đúng nghĩa phải có ngành chăn nuôi bò và gia súc cho sữa phát triển; Khoa học làm thay đổi hệ sinh thái chăn nuôi bò sữa, trong đó có công nghệ sinh học, công nghệ chuồng trại, dinh dưỡng, giống và công nghệ số (Tập đoàn TH true Milk đã chứng minh tại tổ hợp chăn nuôi, chế biến sữa rất thành công tại vùng đất “khô cằn” của tỉnh Nghệ An).
“Quy mô đàn bò và gia súc cho sữa hiện nay chưa tương xứng với điều kiện tự nhiên, tiềm năng lao động, khả năng đầu tư và thị trường tiêu thụ các loại sữa, sản phẩm từ sữa." - TS Nguyễn Xuân Dương đánh giá. Bàn về khả năng tự chủ nguồn nguyên liệu sữa tươi của Việt Nam, TS Nguyễn Xuân Dương cho rằng có thể đạt mục tiêu từ 2030 trở đi, Việt Nam phấn đấu tự chủ được khoảng 60% nguồn nguyên liệu sữa tươi, đến năm 2045 người Việt tiêu thụ khoảng 100 kg/người/năm.
Đại diện Hội Chăn nuôi Việt Nam đã đề xuất 7 nhóm giải pháp nhằm phát triển nguồn nguyên liệu sữa tươi trong nước với chiến lược ngành sữa Việt Nam, nhấn mạnh ngành sữa phải bắt đầu từ nguồn sữa tươi nguyên liệu trong nước và cần có chính sách khuyến khích phát triển dòng sản phẩm sữa tươi sạch vì tầm vóc dân tộc và nền nông nghiệp tự chủ. “Ngành sữa Việt Nam không chỉ là câu chuyện kinh tế, mà còn gắn liền với an ninh dinh dưỡng quốc gia, với sinh kế hàng triệu nông dân. Để phát triển bền vững, cần sự vào cuộc đồng bộ của các bộ, ngành, doanh nghiệp và người chăn nuôi. Nếu biết phát huy lợi thế nội tại, tổ chức lại sản xuất theo hướng chuyên nghiệp, minh bạch thị trường và có chính sách bảo hộ hợp lý, ngành sữa Việt Nam hoàn toàn có thể vươn lên vị thế hàng đầu khu vực, tiến tới tự chủ nguyên liệu và đảm bảo dinh dưỡng cho người dân”, TS Nguyễn Xuân Dương nhấn mạnh.
Tại tọa đàm, đại diện Hiệp hội Chăn nuôi gia súc lớn Việt Nam đã có phân tích rõ hơn về thực trạng chăn nuôi bò sữa Việt Nam cũng như cơ hội, thách thức và giải pháp phát triển chăn nuôi bò sữa bền vững. Hiệp hội Chăn nuôi gia súc lớn Việt Nam nhận định: Phát triển ngành sữa Việt Nam phải phát huy được những lợi thế trong nước, nhất là nguồn sữa tươi và nguyên liệu, phụ phẩm phong phú của ngành nông nghiệp, hạn chế thấp nhất việc nhập khẩu các loại nguyên liệu mà trong nước có thể sản xuất được. Cần hoàn thiện các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quy định minh bạch, rõ ràng, dễ phân biệt các sản phẩm sữa và từ sữa, nhất là cần quy định cụ thể về sữa tươi, sữa nguyên chất, sữa tiệt trùng, sữa hoàn nguyên..., để người tiêu dùng biết trong lựa chọn sử dụng và người sản xuất, kinh doanh, cơ quan quản lý thực hiện. Đại diện Hiệp hội Chăn nuôi gia súc lớn Việt Nam đồng thời khuyến nghị người tiêu dùng cần có sự nhận thức đúng đắn về giá trị dinh dưỡng của sữa, phân biệt được giá trị của từng loại sản phẩm sữa; tạo thói quen tiêu dùng sữa phù hợp, phát huy tối đa giá trị dinh dưỡng của sữa với sức khỏe và thể chất.
Chủ tịch HĐQT Tập đoàn TH Ngô Minh Hải cho rằng, để thúc đẩy phát triển ngành bò sữa trong nước cần đẩy mạnh xây dựng liên kết chuỗi, trong đó, xây dựng chuỗi thức ăn, thuốc thú y, giống... Đặc biệt, triển khai chương trình sữa học đường là bước đi vô cùng quan trọng. Ông Hải lấy ví dụ, cả nước có gần 20 triệu học sinh, nếu bình quân 1 ngày mỗi cháu uống 1 hộp sữa (hộp sữa 180ml) thì mỗi ngày cần 3.800 tấn sữa để cung cấp. Với 3.800 tấn sữa tương đương khoảng 300.000 con bò cho sữa. Như vậy, các doanh nghiệp, cơ sở chăn nuôi, nông hộ trong nước cần phải "giành lấy cơ hội này thay vì để mất vào tay các doanh nghiệp nước ngoài".
Trao đổi về thực trạng chăn nuôi bò sữa tại Ba Vì, TS Phùng Quang Trường Phó Giám đốc Trung tâm NC Bò và Đồng cỏ Ba Vì cho biết: Ba Vì chiếm đến 60% sản lượng bò sữa của toàn thành phố, được xác định là vùng trọng điểm phát triển bò sữa nhưng các hộ chăn nuôi ở huyện Ba Vì đang có xu hướng giảm đàn bò vì thua lỗ do giá thức ăn tăng cao, giá sữa không ổn định. Nguyên nhân là do những hạn chế đến từ điều kiện chăn nuôi, kỹ thuật và thức ăn, chất lượng giống, thiếu cơ chế giá thu mua ổn định, việc liên kết chuỗi giá trị còn lỏng lẻo, Hiệp hội và HTX chưa phát huy hết vai trò cầu nối. TS. Phùng Quang Trường cho rằng: Cần ban hành quy chuẩn, tiêu chuẩn quốc gia về sữa tươi nguyên liệu phù hợp thông lệ quốc tế; tăng cường quản lý chất lượng, truy xuất nguồn gốc. Bên cạnh đó cần có chính sách tín dụng ưu đãi, bảo hiểm nông nghiệp cho chăn nuôi bò sữa trong nông hộ; xây dựng cơ chế bình ổn giá sữa, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người chăn nuôi bò sữa nông hộ.
Kiến nghị tháo gỡ một số khó khăn trong phát triển chăn nuôi bò sữa trong dân và doanh nghiệp HTX, ông Trần Hoàng An – đại diện HTX Nông nghiệp Evergrowth xã Tài Văn, TP Cần Thơ cho biết, hiện nay chất lượng sữa của nông dân và HTX, doanh nghiệp nhỏ chăn nuôi bò sữa bán sữa cho các nhà máy chế biến đều do nhà máy quyết định, không có cơ sở quy định loại thiết bị máy móc cụ thể được sử dụng để kiểm tra và tính tiền cụ thể, các chỉ tiêu nào được quy định phải kiểm để tính giá trị, và thường xuyên thay đổi chỉ tiêu kiểm tra. Vì vậy, cơ quan quản lý nhà nước cần quy định cơ sở kiểm soát trung gian để phân tích và đối chiếu, quy định cụ thể máy móc thiết bị nào được áp dụng để phân tích mẫu sữa liên quan đến việc tính giá sữa cho người bán sữa (chỉ nên áp dụng các thiết bị tiên tiến mà bộ phận thực hiện không trực tiếp chỉnh sữa trong phần mềm, nhằm minh bạch trong hợp tác).
Tại tọa đàm, các đại biểu cho rằng việc xây dựng chiến lược ngành sữa là rất cần thiết, nhằm thống nhất quan điểm và giải phát triển đồng bộ giữa các bộ, ngành, địa phương về ngành hàng thực phẩm quan trọng này.
