Lượng nhập khẩu tăng, "giá trung bình giảm"
Năm 2024, Trung Quốc nhập khẩu sầu riêng tươi đạt 1,5603 triệu tấn, với giá trị 6,994 tỷ USD, tăng lần lượt 9,42% và 4,15% so với cùng kỳ năm trước, đều lập kỷ lục mới. Tuy nhiên, giá nhập khẩu bình quân giảm xuống còn 4,48 USD/kg, giảm 4,82% so với năm trước. Điều này cho thấy xu hướng “lượng tăng, giá giảm”, do nguồn cung mới, đặc biệt từ Việt Nam và Philippines, đã làm hạ giá sầu riêng.
Mặc dù lượng sầu riêng Thái Lan nhập khẩu giảm (-12,84% so với cùng kỳ năm trước) nhưng giá vẫn ở mức cao (+0,89% so với cùng kỳ năm trước), với mức giá trung bình là 4,96 USD/kg, vẫn cao hơn mức trung bình. Ngược lại, giá trung bình của sầu riêng Philippines chỉ là 2,41 đô la Mỹ/kg, chưa bằng 1/2 giá của Thái Lan, tạo ra thách thức lớn cho các đối thủ cạnh tranh giá rẻ.
Việt Nam đang dần thay thế Thái Lan
Lượng sầu riêng nhập khẩu từ Việt Nam vào Trung Quốc tăng 49,38% so với cùng kỳ năm trước, lên 736.700 tấn, gần ngang bằng với Thái Lan (809.700 tấn). Nhìn vào tỷ lệ “thương mại tiểu ngạch biên giới” cao, có thể thấy việc đưa sầu riêng Việt Nam vào Trung Quốc không chỉ là sự mở rộng về số lượng mà còn là sự thu hẹp các kênh địa lý (chủ yếu qua Quảng Tây và Vân Nam), tạo ra lợi thế tự nhiên về chi phí hậu cần và tính kịp thời.
Sầu riêng Việt Nam chín từ tháng 5 đến tháng 10, bổ sung cho thời kỳ cao điểm của Thái Lan từ tháng 4 đến tháng 9 và Philippines từ tháng 9 đến tháng 11, tạo “nguồn cung liên tục" cho thị trường Trung Quốc theo mùa.
Những “người chơi” mới: Philippines và Malaysia
Mặc dù sầu riêng Philippines bắt đầu muộn (mở cửa vào năm 2023), lượng nhập khẩu đã tăng đáng kể lên 13.500 tấn vào năm 2024, tăng 257,60% so với cùng kỳ năm trước. Sản phẩm của nước này có đặc điểm là giá cực thấp nhưng chất lượng chưa cao, chủ yếu tập trung vào thời điểm nhập khẩu cao điểm từ tháng 9 đến tháng 11, thể hiện định vị chiến lược “lấp đầy khoảng trống trái mùa”.
Do sầu riêng Malaysia mới bắt đầu được xuất khẩu vào tháng 8/2024 nên lượng nhập khẩu mặt hàng này vào Trung Quốc hàng năm chỉ đạt 351 tấn, nhưng giá trung bình lên tới 16,26 USD/kg, cao nhất trong 4 nước. Loại "cao cấp" này vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm của thị trường ngách và có chức năng chủ yếu là xây dựng hình ảnh.
Cơ cấu nhập khẩu phân tán hơn nữa, vị thế dẫn đầu của Quảng Đông giảm sút
Năm 2024, có 29 tỉnh thành trên cả Trung Quốc đã đăng ký hồ sơ tiếp nhận sầu riêng tươi. Trong đó, Quảng Đông, Quảng Tây và Vân Nam vẫn chiếm vị trí chủ đạo, chiếm tổng cộng 56,98% nhưng đã giảm hơn 40 điểm phần trăm so với năm 2015, cho thấy cơn sốt tiêu thụ sầu riêng đang lan rộng từ các vùng ven biển phía Nam Trung Quốc sang các vùng miền Trung, Tây và Bắc.
Đặc biệt đáng chú ý là khối lượng giao hàng và tốc độ tăng trưởng tại Bắc Kinh, Hà Bắc, Giang Tô và các tỉnh, thành phố khác đều tương đối cao. Điều này cho thấy xu hướng tiêu thụ sầu riêng "từ Nam ra Bắc" ngày càng rõ nét, chuỗi cung ứng lạnh và kênh bán lẻ liên quan đang được cải thiện.
Cơ chế “nhập khẩu chuyển đỉnh” được hình thành, thị trường sầu riêng có xu hướng cân bằng theo mùa
Xét về thời gian phân bổ, lượng sầu riêng nhập khẩu của Thái Lan tập trung vào tháng 4 đến tháng 9, chiếm gần 90% tổng lượng nhập khẩu hàng năm. Việt Nam tập trung vào tháng 5 đến tháng 10, chiếm hơn 84%. Philippines tập trung vào tháng 9 đến tháng 11, chiếm 77,61% lượng nhập khẩu hàng năm. “Nhịp điệu” thời gian này đã hình thành cơ chế “chuyển tiếp khu vực” để cung cấp sầu riêng tươi trong thời gian trái chín tự nhiên, thúc đẩy hơn nữa việc bình ổn nguồn cung trên thị trường.
Từ cấu trúc đơn cực chuyển sang cạnh tranh đa cực, thị trường sầu riêng hướng tới sự phát triển hệ thống
Dữ liệu nhập khẩu sầu riêng tươi năm 2024 cho thấy xu hướng phân hóa cấu trúc rất rõ ràng: Một mặt, mô hình đã được tái cấu trúc từ "sự thống trị của Thái Lan" sang "cuộc cạnh tranh của bốn quốc gia". Mặt khác, có sự đa dạng toàn diện về cấu trúc giá, nhịp điệu mùa vụ, kênh địa lý và phương thức giao dịch. Sự thay đổi này không phải là xáo trộn ngắn hạn mà là kết quả của nỗ lực chung trong việc đa dạng hóa nguồn cung và toàn cầu hóa cầu.
