Điều này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp mà còn khiến giá sầu riêng trong nước lao dốc, gây thiệt hại lớn cho người trồng. Trước bối cảnh này, sự phối hợp chặt chẽ và chủ động giữa các bên liên quan là điều kiện tiên quyết để duy trì ổn định thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh cho nông sản Việt.
Trung Quốc tăng cường kiểm soát chất lượng sầu riêng nhập khẩu
Kể từ tháng 1/2025, Trung Quốc chính thức áp dụng một loạt biện pháp kiểm soát mới đối với sầu riêng nhập khẩu từ Việt Nam. Trong đó, đáng chú ý là việc kiểm tra nghiêm ngặt các chỉ tiêu an toàn thực phẩm, đặc biệt là dư lượng chất vàng O (Auramine O) và kim loại nặng cadmium. Đây là những chất bị cấm tuyệt đối trong thực phẩm do có nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người, đặc biệt là gây ung thư và các bệnh mãn tính.
Theo quy định mới, tất cả các lô hàng sầu riêng từ Việt Nam đều phải có chứng nhận kiểm định không chứa các chất cấm nêu trên. Đồng thời, phía hải quan Trung Quốc thực hiện kiểm tra 100% các lô hàng tại cửa khẩu, bao gồm mở container, lấy mẫu kiểm nghiệm tại chỗ. Quy trình này không chỉ làm kéo dài thời gian thông quan mà còn khiến chi phí lưu kho, bảo quản, xét nghiệm tăng cao, gây áp lực tài chính lớn cho doanh nghiệp.
Nhiều doanh nghiệp phản ánh rằng việc chờ kiểm định có thể kéo dài từ 5 đến 10 ngày, thậm chí hơn trong các đợt cao điểm, làm tăng nguy cơ hư hỏng sản phẩm. Điều này tạo ra sự cạnh tranh không nhỏ với các nước như Thái Lan – vốn có hệ thống kiểm soát chất lượng được đồng bộ hơn và kinh nghiệm lâu năm với thị trường Trung Quốc. Trong bối cảnh đó, việc Việt Nam cần đầu tư bài bản vào hệ thống kiểm tra, kiểm soát chất lượng ngay từ khâu sản xuất là điều không thể trì hoãn.
Siết chặt quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói
Một yếu tố then chốt quyết định việc thông quan thành công tại Trung Quốc chính là hệ thống mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói được Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) phê duyệt. Tính đến đầu năm 2024, Việt Nam có 708 mã số vùng trồng và 168 mã số cơ sở đóng gói sầu riêng được cấp phép xuất khẩu sang Trung Quốc. Tuy nhiên, các mã số này không cố định vĩnh viễn mà được giám sát định kỳ và có thể bị tạm dừng hoặc thu hồi nếu phát hiện vi phạm quy định vệ sinh an toàn thực phẩm hoặc truy xuất nguồn gốc không đầy đủ.
Thực tế cho thấy, đã có nhiều trường hợp doanh nghiệp bị tạm ngừng xuất khẩu do sử dụng mã số không còn hiệu lực hoặc có dấu hiệu gian dối trong khai báo. Một số lô hàng bị phát hiện sai lệch thông tin giữa mã số khai báo và nơi thực tế trồng trọt, đóng gói, dẫn đến việc lô hàng bị trả lại hoặc tiêu hủy, gây thiệt hại hàng trăm triệu đồng.
Trước tình hình đó, doanh nghiệp xuất khẩu cần chủ động rà soát hệ thống mã số đang sử dụng, làm việc chặt chẽ với nông dân, hợp tác xã để đảm bảo tính hợp lệ và chính xác của các thông tin truy xuất. Đồng thời, cơ quan quản lý nhà nước cũng cần nâng cao năng lực giám sát, kiểm tra và cung cấp hệ thống dữ liệu minh bạch về mã số để hỗ trợ doanh nghiệp tra cứu kịp thời, tránh những sai sót đáng tiếc.
Tác động sâu rộng đến thị trường nội địa và khuyến nghị cho các bên liên quan
Việc siết chặt quy định từ Trung Quốc đã gây ra tác động dây chuyền đến thị trường sầu riêng trong nước. Thống kê cho thấy, từ đầu năm đến giữa tháng 2/2025, Việt Nam chỉ xuất khẩu được khoảng 3.500 tấn sầu riêng sang Trung Quốc – mức sụt giảm tới 80% so với cùng kỳ năm trước. Tình trạng ùn ứ tại cửa khẩu, chi phí lưu kho tăng cao, trong khi việc tìm đầu ra thay thế cho thị trường 1,4 tỷ dân vẫn gặp nhiều khó khăn.
Hệ quả là giá sầu riêng tại nhiều tỉnh Tây Nguyên và miền Tây Nam Bộ đã giảm sâu. Nếu như năm 2024, giá thu mua dao động từ 120.000 đến 140.000 đồng/kg, thì hiện tại chỉ còn khoảng 45.000 đến 60.000 đồng/kg, thậm chí có nơi dưới 40.000 đồng/kg. Nông dân rơi vào cảnh "được mùa mất giá", nhiều người phải cắt lỗ để giải phóng hàng tồn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến thu nhập và tái đầu tư sản xuất.
Để ứng phó với tình hình này, các chuyên gia khuyến nghị cả doanh nghiệp lẫn nông dân cần thay đổi tư duy tiếp cận thị trường. Với doanh nghiệp xuất khẩu, việc kiểm soát chất lượng đầu vào, đầu ra và đầu tư hệ thống truy xuất nguồn gốc là yếu tố sống còn. Các mẫu kiểm nghiệm dư lượng hóa chất cần được thực hiện tại các phòng thí nghiệm đạt chuẩn quốc tế, đồng thời sẵn sàng cung cấp thông tin minh bạch cho đối tác nước ngoài.
Bên cạnh đó, việc cập nhật đầy đủ form khai báo hải quan theo mẫu mới của Trung Quốc, kiểm tra kỹ lưỡng mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói trước khi đóng hàng là những bước bắt buộc để tránh rủi ro. Doanh nghiệp cũng nên tăng cường phối hợp với nông dân, hợp tác xã thông qua các hợp đồng liên kết sản xuất – tiêu thụ nhằm đảm bảo vùng nguyên liệu ổn định và đạt chuẩn.
Đối với nông dân và hợp tác xã, cần nâng cao nhận thức về an toàn thực phẩm, tuân thủ tuyệt đối các quy trình canh tác theo tiêu chuẩn GAP, hạn chế và kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Ngoài ra, cần chủ động tham gia các lớp tập huấn, cập nhật thông tin thị trường và kết nối chặt chẽ với doanh nghiệp để cùng nhau xây dựng chuỗi cung ứng bền vững.
Sự chủ động, chuyên nghiệp và minh bạch trong toàn chuỗi sản xuất – xuất khẩu chính là nền tảng để sầu riêng Việt Nam tiếp tục giữ vững và mở rộng thị phần tại thị trường Trung Quốc, đồng thời gia tăng vị thế trên bản đồ nông sản thế giới.
