Tóm tắt: Nông sản Việt Nam đang đối mặt với một nghịch lý: có tiềm năng lớn nhưng giá trị gia tăng và vị thế thương hiệu trên thị trường quốc tế còn thấp. Chuỗi giá trị truyền thống đã bộc lộ nhiều điểm nghẽn cố hữu như sản xuất manh mún, liên kết lỏng lẻo và thiếu dẫn liệu hoạt động để minh bạch. Bài báo này phân tích các luận điểm chiến lược được trình bày tại Hội thảo “Từ Nông trại đến Bàn ăn – Chuỗi giá trị mới cho nông sản Việt” (Việt Nam, 7/11/2025), nhằm xác định các giải pháp cốt lõi cho vấn đề này. Phương pháp nghiên cứu là phân tích nội dung định tính (qualitative content analysis) các phát biểu của các chuyên gia nhiều kinh nghiệm.
Kết quả phân tích chỉ ra ba trụ cột chiến lược: (1) Chuyển đổi số được xem là giải pháp cấp thiết để kiến tạo “cao tốc số” cho nông sản, ứng dụng AI và Blockchain để đảm bảo truy xuất nguồn gốc và dự báo thị trường. (2) Tiêu chuẩn hóa và Dữ liệu minh bạch (ví dụ: GlobalGAP, VietGAP) là yếu tố nâng cao giá trị nông sản trên thị trường toàn cầu, chuyển dịch tư duy từ “bán tài nguyên” sang “bán sản phẩm có thương hiệu”. (3) Mô hình liên kết 5 Nhà (Nhà nước, Nhà nông, Nhà khoa học, Nhà Doanh nghiệp, Nhà băng) được nhấn mạnh là cơ chế bắt buộc để vượt qua các “thung lũng tử thần” trong đổi mới sáng tạo. Bài báo khẳng định rằng, việc xây dựng một chuỗi giá trị mới, dựa trên nền tảng công nghệ, dữ liệu minh bạch và sự cam kết đa phương, là con đường tất yếu để phát triển bền vững và nâng tầm thương hiệu nông sản Việt.
Từ khóa: Chuỗi giá trị nông sản, Từ nông trại đến bàn ăn, Chuyển đổi số, Truy xuất nguồn gốc, Tiêu chuẩn hóa, Nông nghiệp công nghệ cao, Liên kết 5 Nhà.
1. Đặt vấn đề
Ngành nông nghiệp từ lâu đã là trụ đỡ quan trọng của nền kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và các yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường về An toàn thực phẩm, Phát triển bền vững (ESG) và Minh bạch thông tin, chuỗi giá trị nông sản truyền thống đang bộc lộ nhiều bất cập nghiêm trọng.
Như được chỉ ra tại Hội thảo “Từ Nông trại đến Bàn ăn” (2025), các điểm nghẽn chính bao gồm tình trạng sản xuất manh mún, liên kết lỏng lẻo giữa các hợp phần trong chuỗi, và sự thiếu hụt các nền tảng công nghệ dịch vụ để đảm bảo chất lượng và tính minh bạch [3]. Hậu quả là nông sản Việt Nam, dù có rất nhiều lợi thế để phát huy tiềm năng, khẳng định giá trị,… lại thường bị bán dưới dạng nguyên liệu thô, giá trị gia tăng thấp và chưa xây dựng được thương hiệu mạnh trên trường quốc tế [4].
Trước bối cảnh đó, ngày 7/11/2025, tại Hà Nội, một liên minh các tổ chức bao gồm Vinexad, DGroup, Câu lạc bộ (CLB) CEO 1983, STI Expert, Viện Doanh Trí (IEM) và Viện Hesdi đã đồng tổ chức hội thảo “Từ Nông trại đến Bàn ăn – Chuỗi giá trị mới cho nông sản Việt” [1]. Sự kiện này đặt ra mục tiêu tìm kiếm lời giải cho bài toán nâng tầm giá trị nông sản thông qua việc kiến tạo một chuỗi giá trị mới.
Bài báo này hệ thống hóa các thách thức và phân tích sâu các giải pháp chiến lược được các chuyên gia, nhà quản lý và doanh nghiệp đề xuất tại hội thảo, tập trung vào ba khía cạnh: (1) Vai trò của công nghệ và chuyển đổi số; (2) Tầm quan trọng của tiêu chuẩn hóa, dữ liệu hóa và xây dựng niềm tin gắn cùng thương hiệu; và (3) Mô hình liên kết đa chiều để hiện thực hóa các mục tiêu và kết nối mạng lưới kinh tế tuần hoàn.
2. Phương pháp luận
Nghiên cứu này được thực hiện theo phương pháp nghiên cứu định tính (qualitative research). Nguồn dữ liệu sơ cấp (primary data) là toàn bộ các bài phát biểu, tham luận và nội dung tọa đàm được ghi nhận từ Hội thảo “Từ Nông trại đến Bàn ăn – Chuỗi giá trị mới cho nông sản Việt” (7/11/2025) [1].
Phương pháp phân tích nội dung (content analysis) được sử dụng để xác định các chủ đề (themes) cốt lõi, các thách thức được nhấn mạnh và các giải pháp chiến lược được đồng thuận. Các phát biểu của các diễn giả chính (Bà Lê Dung, Ông Nguyễn Trung Kiên, TS. Chử Đức Hoàng, TS. Trần Hồng Hải) được xem là nguồn dữ liệu chuyên gia (expert data) có giá trị cao, phản ánh tầm nhìn vĩ mô và kinh nghiệm thực tiễn. Bài báo tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc trích dẫn nguồn (các diễn giả tại hội thảo) và không đưa vào các số liệu không được cung cấp trong bối cảnh.
3. Phân tích và Thảo luận
Phân tích nội dung hội thảo cho thấy một sự đồng thuận cao về sự cấp thiết phải thay đổi tư duy, liên kết, chuẩn hóa các chuỗi giá trị tuyến tính truyền thống và liên kế các chuỗi tuyến tính đạt chuẩn thành mạng lưới kinh tế tuần hoàn để kiến tạo một hệ sinh thái đa chiều, bền vững và minh bạch, thân thiện môi trường, hội nhập chuỗi cung ứng toàn cầu.
3.1. Trụ cột 1: Chuyển đổi số – Kiến tạo “Cao tốc số” cho nông sản
Điểm nghẽn lớn nhất của chuỗi giá trị truyền thống được xác định là “liên kết lỏng lẻo” [3] thiếu sự phối hợp và phát triển đồng bộ giữa các hợp phần trong chuỗi, thiếu các dịch vụ phù hợp, đạt chuẩn để nâng cao chất và lượng, giảm thất thoát sau thu hoạch, bảo quản,… Để giải quyết vấn đề này, hội thảo đã đưa các giải pháp lấp vào các khoảng trống trong chuỗi, và đưa ra khái niệm về một “cao tốc số” (digital highway) – một nền tảng hạ tầng dữ liệu chung, hiệu quả và minh bạch.
Ông Nguyễn Trung Kiên (STI Expert) khẳng định đây không chỉ là một cuộc thảo luận mà phải là “phương hướng hành động” để đảm bảo mọi mắt xích, đặc biệt là người nông dân (vùng sản xuất), đều được hưởng lợi công bằng [3]. Thay vì các quy trình thủ công, rời rạc, công nghệ được xem là công cụ để “Tiết kiệm và tạo nên chất + lượng“, dữ liệu là công cụ để “quản trị và kể chuyện bằng dữ liệu thực” cho nông sản Việt. Phiên tọa đàm đã phác họa cụ thể các ứng dụng công nghệ then chốt [6]:
Big Data và Trí tuệ nhân tạo (AI): Được ứng dụng để dự báo xu thế, mùa màng, tối ưu hóa quy trình canh tác và phân tích nhu cầu thị trường…
Blockchain: Đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo tính bất biến và minh bạch của dữ liệu, xây dựng một hệ thống truy xuất nguồn gốc đáng tin cậy từ nông trại đến bàn ăn.
Thương mại điện tử (E-commerce): Là kênh đầu ra hiệu quả, giúp đưa sản phẩm đã được chuẩn hóa trực tiếp đến tay người tiêu dùng toàn cầu, cắt giảm các khâu trung gian không cần thiết.
3.2. Trụ cột 2: Tiêu chuẩn hóa và Dữ liệu hóa – Xây dựng “Niềm tin gắn cùng thương hiệu”
Nếu công nghệ là phương tiện, thì “niềm tin” được xác định là một đích đến quan trọng. là cầu nối duy trì liên kết cung – cầu. TS. Trần Hồng Hải (Viện Hesdi) đã đưa ra một luận điểm sắc sảo: “Niềm tin chính là giá trị vô hình của thương hiệu, là công cụ mới nâng cao giá trị nông sản trên thị trường thực phẩm toàn cầu” [5].
Niềm tin này, theo ông Hải, không thể xây dựng bằng khẩu hiệu hay lời nói, mà phải dựa trên ba yếu tố: (1) Các công nghệ, giải pháp đạt chuẩn, phù hợp được áp dụng trong các hợp phần của chuỗi giá trị, (2) Dữ liệu có thể kiểm chứng (verifiable data) và (3) Các tiêu chuẩn nhất quán (consistent standards). Sự cấp thiết của việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế (GlobalGAP) và tiêu chuẩn quốc gia (VietGAP) đã được nhấn mạnh.
Việc ứng dụng công nghệ để số hóa quy trình và minh bạch hóa dữ liệu không chỉ là một yêu cầu kỹ thuật, mà là một chiến lược xây dựng thương hiệu. “Khi chúng ta ứng dụng công nghệ để minh bạch hóa dữ liệu, chúng ta không chỉ đang nâng cao chất lượng sản phẩm, mà còn đang xây dựng tài sản quý giá nhất: đó là thương hiệu và uy tín của nông sản Việt” [5]. Điều này cũng gắn liền với vai trò của sở hữu trí tuệ, bảo hộ thương hiệu, chỉ dẫn địa lý, mã vùng trồng,… và hình thành, xử lý hiệu quả các tài sản vô hình trong nông nghiệp – một lĩnh vực được ông Trần Đăng Trang (Phó Viện trưởng Hesdi) đề cập trong phiên tọa đàm [6].
3.3. Trụ cột 3: Mô hình liên kết đa phương và đổi mới sáng tạo
Hội thảo cũng chỉ rõ, cả công nghệ và tiêu chuẩn đều không thể thành công nếu thiếu một cơ chế liên kết chặt chẽ.
TS. Chử Đức Hoàng (NATIF) đã đặt nông nghiệp Việt Nam trong bối cảnh cuộc đua đổi mới sáng tạo toàn cầu, chỉ ra những “thung lũng tử thần” (death valleys) mà các dự án công nghệ thường gặp phải do thiếu sự kết nối [4]. Để vượt qua rào cản này, ông Hoàng nhấn mạnh chiến lược cốt lõi là dùng “Cơ hội từ Công nghệ và Thị trường” để khắc phục các điểm yếu cố hữu (manh mún, liên kết lỏng lẻo).
Mô hình liên kết 5 Nhà (Nhà nước, Nhà nông, Nhà Khoa học, Nhà Doanh nghiệp và Nhà băng) được tái khẳng định là một hành trình “đầy thách thức nhưng cũng vô cùng vinh quang”, đòi hỏi tư duy và cách làm mới [4].
Chính sự hiện diện của các đơn vị đồng tổ chức (DGroup, CEO 1983, STI Expert, Hesdi) đã thể hiện cam kết hành động của các “Nhà”. Bà Lê Dung (Chủ tịch CLB CEO 1983) khẳng định cam kết “tiên phong ứng dụng các mô hình đổi mới sáng tạo”, xem đây là trách nhiệm và cơ hội để biến nông sản ‘Made in Vietnam’ thành một thương hiệu bảo chứng cho chất lượng toàn cầu [2]. Sự chung tay này nhằm kiến tạo một tương lai “Bền vững – Minh bạch – Thịnh vượng” cho nông sản Việt [4].
4. Kết luận và Khuyến nghị
Hội thảo “Từ Nông trại đến Bàn ăn – Chuỗi giá trị mới cho nông sản Việt” (2025) đã phác họa một lộ trình chiến lược toàn diện để tái cơ cấu ngành nông nghiệp Việt Nam. Thay vì tiếp cận đơn lẻ, hội thảo đã chỉ ra một giải pháp tích hợp, nơi công nghệ, tiêu chuẩn và liên kết đa phương phải song hành.
Dựa trên các phân tích từ kết quả hội thảo, bài báo đề xuất các khuyến nghị sau:
Về Chính sách (Nhà nước): Cần có cơ chế cụ thể để hỗ trợ các doanh nghiệp công nghệ nông nghiệp (AgriTech) vượt qua “thung lũng tử thần”, quy hoạch vùng trồng phù hợp sinh thái cảnh quan để phát huy thế mạnh nông sản, đặc sản phù hợp từng địa phương, trên cơ sở đó hỗ trợ xây dựng các chuỗi giá trị tương ứng và thúc đẩy các chuỗi giá trị này đạt chuẩn, phát triển bền vững, tạo các hành lang pháp lý, kinh tế, liên kết các chuỗi đạt chuẩn thành mạng lưới kinh tế tuần hoàn cho nông nghiệp Việt Nam. Đồng thời phát triển các công cụ, giải pháp giúp doanh nghiệp dữ liệu hóa đạt chuẩn quốc tế, ban hành các quy định bắt buộc về truy xuất nguồn gốc dựa trên nền tảng số.
Về Doanh nghiệp và Hiệp hội: Các doanh nghiệp (như DGroup, STI Expert) và các CLB (như CEO 1983) cần phát huy vai trò tiên phong, đầu tư xây dựng các nền tảng “cao tốc số” và dẫn dắt việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế.
Về Nghiên cứu và Khoa học (Các Viện như Hesdi, IEM): Tập trung nghiên cứu hình thành bộ giải pháp, bộ dịch vụ KHCN, các mô hình tiêu chuẩn hóa (GlobalGAP, VietGAP) và số hóa quy trình,… phối hợp “các nhà” chung tay hỗ trợ doanh nghiệp chuẩn hóa các hệ thống sản xuất, các chuỗi giá trị,… đạt chuẩn quốc tế, xây dựng tài sản sở hữu trí tuệ và tạo dựng thương hiệu trên các số liệu, các kết quả đạt chuẩn.
Về Người nông dân: Cần được đào tạo và hỗ trợ để thay đổi tư duy, tham gia vào chuỗi giá trị số, trở thành chủ thể tích cực chung tay phát triển bền vững các vùng nguyên liệu, các hợp phần trong chuỗi giá trị, góp phần minh chứng, tạo dựng và gìn giữ thương hiệu vùng miền và được hưởng lợi công bằng từ sự minh bạch của chuỗi cung ứng.
Sự chuyển dịch từ “bán tài nguyên” sang “bán sản phẩm có thương hiệu” là một hành trình dài, nhưng với sự cam kết hành động của các bên, một tương lai bền vững và thịnh vượng cho nông sản Việt Nam là hoàn toàn khả thi.
Tài liệu tham khảo
[1] Vinexad, DGroup, CLB CEO 1983, STI Expert, IEM, & Hesdi (Đồng tổ chức). (2025, Tháng 11). Hội thảo “Từ Nông trại đến Bàn ăn – Chuỗi giá trị mới cho nông sản Việt”. Trong khuôn khổ Triển lãm quốc tế Vietfood & Beverage and ProPack Vietnam 2025, Hà Nội, Việt Nam.
[2] Lê Dung. (2025, Tháng 11). Phát biểu khai mạc. Trình bày tại Hội thảo “Từ Nông trại đến Bàn ăn – Chuỗi giá trị mới cho nông sản Việt”, Hà Nội.
[3] Nguyễn Trung Kiên. (2025, Tháng 11). Phát biểu đề dẫn và điều phối tọa đàm. Trình bày tại Hội thảo “Từ Nông trại đến Bàn ăn – Chuỗi giá trị mới cho nông sản Việt”, Hà Nội.
[4] Chử Đức Hoàng. (2025, Tháng 11). Tham luận về đổi mới sáng tạo và chiến lược 7 trụ cột. Trình bày tại Hội thảo “Từ Nông trại đến Bàn ăn – Chuỗi giá trị mới cho nông sản Việt”, Hà Nội.
[5] Trần Hồng Hải. (2025, Tháng 11). Tham luận và tọa đàm về tiêu chuẩn hóa và dữ liệu minh bạch. Trình bày tại Hội thảo “Từ Nông trại đến Bàn ăn – Chuỗi giá trị mới cho nông sản Việt”, Hà Nội.
[6] Tọa đàm. (2025, Tháng 11). Phiên tọa đàm “Ứng dụng công nghệ, thương mại điện tử và AI để nâng tầm nông sản Việt” (Điều phối: Nguyễn Trung Kiên; Diễn giả: Trần Hồng Hải, Lê Dung, Trần Đăng Trang). Hội thảo “Từ Nông trại đến Bàn ăn – Chuỗi giá trị mới cho nông sản Việt”, Hà Nội.
