Chăn nuôi gia súc nhai lại đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, không chỉ cung cấp nguồn thực phẩm chất lượng cao mà còn góp phần khai thác hiệu quả đất nông nghiệp kém hiệu quả, tạo việc làm ở nông thôn và tận dụng phụ phẩm nông nghiệp. Năm 2020, Việt Nam có hơn 8,5 triệu con trâu bò. Tuy nhiên, một thách thức lớn trong chăn nuôi là đảm bảo đủ thức ăn thô xanh, vốn chiếm 60-85% khẩu phần ăn của chúng, đặc biệt vào mùa khô hoặc mùa đông khi nguồn cỏ tự nhiên và cỏ trồng chỉ đáp ứng được khoảng 35-57% nhu cầu. Tình trạng thiếu thức ăn thô xanh nghiêm trọng, kết hợp với thời tiết khắc nghiệt, đã gây thiệt hại lớn cho đàn gia súc, điển hình là gần 3.000 con gia súc chết do rét đậm, rét hại đầu năm 2022 ở các tỉnh miền núi phía Bắc. Do đó, việc tìm kiếm và nâng cao tỷ lệ sử dụng các nguồn thức ăn thô mới, chất lượng cao là vô cùng cấp thiết để bù đắp lượng thức ăn thiếu hụt trong giai đoạn khan hiếm.
Cây đậu mèo được đánh giá là một nguồn bổ sung protein giá rẻ và tiềm năng do khả năng thích nghi tốt với khí hậu Việt Nam, sức chống chịu sâu bệnh cao và tốc độ sinh trưởng nhanh. Thân lá cây đậu mèo chứa khoảng 15-20% protein và có thể thu hoạch nhiều lần. Mặc dù vậy, việc trồng và sử dụng cây đậu mèo làm thức ăn cho gia súc nhai lại còn hạn chế, phương thức chế biến còn thủ công, chưa khai thác hết tiềm năng. Nhằm giải quyết tình trạng thiếu thức ăn thô xanh dinh dưỡng cho trâu bò, ThS. Hồ Thị Hiền cùng cộng sự tại Viện Chăn nuôi đã thực hiện đề tài “Nghiên cứu chế biến bảo quản cây đậu mèo làm thức ăn cho gia súc nhai lại ở miền núi phía Bắc”. Mục tiêu của đề tài là đánh giá hiện trạng cây đậu mèo tại khu vực này, đồng thời xây dựng quy trình chế biến, bảo quản và sử dụng cây đậu mèo làm thức ăn cho trâu, bò, nhằm cải thiện tình hình thiếu hụt thức ăn và nâng cao hiệu quả chăn nuôi.
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng điều kiện tự nhiên tại huyện Chợ Đồn (cũ) và Sìn Hồ (cũ) phù hợp để phát triển cây đậu mèo. Tuy nhiên, kiến thức về dinh dưỡng và canh tác, đặc biệt là khâu chế biến, còn hạn chế trong cộng đồng. Đáng chú ý, chính quyền địa phương và người dân huyện Chợ Đồn có nhu cầu rất lớn trong việc trồng và chế biến đậu mèo, với 100% số hộ mong muốn được hỗ trợ từ khâu trồng đến chế biến và tiêu thụ. Ngược lại, người dân huyện Sìn Hồ chưa thể hiện nhu cầu phát triển loại cây này.
Về mặt kỹ thuật, việc ủ chua cây đậu mèo bổ sung 6% bột ngô đã chứng minh hiệu quả vượt trội. Phương pháp này giúp duy trì môi trường pH thấp, kéo dài thời gian bảo quản và giảm đáng kể sự mất chất dinh dưỡng của khối ủ. Đồng thời, nó làm tăng giá trị năng lượng trao đổi (ME), hàm lượng axit béo mạch ngắn (SCFA) và tỷ lệ tiêu hóa chất hữu cơ. Thời gian ủ chua có thể kéo dài đến 60 ngày mà không ảnh hưởng đến giá trị dinh dưỡng. Đặc biệt, việc thay thế cỏ voi bằng thân cây đậu mèo ủ chua trong khẩu phần ăn đã cải thiện rõ rệt tốc độ sinh trưởng của trâu thí nghiệm (18-20 tháng tuổi) từ 10,71% đến 24,33%, đồng thời giảm tiêu tốn thức ăn trên mỗi kg tăng trọng từ 4,39% đến 15,8%. Mức thay thế tối ưu là 16% (tương đương 20% thức ăn thô).
Đề tài kiến nghị bổ sung tỷ lệ tiêu hóa và giá trị dinh dưỡng của cây đậu mèo ủ chua vào cơ sở dữ liệu trong thức ăn chăn nuôi. Tiếp tục nghiên cứu các mức bổ sung/thay thế đậu mèo ủ chua trong khẩu phần ăn để đánh giá khả năng sinh trưởng của trâu ở các giai đoạn khác nhau.
Có thể tìm đọc toàn văn báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 20994/2022) tại Cục Thông tin, Thống kê.
