Ngư cụ của nghề khai thác ghẹ xanh
Ghẹ xanh là loài sống dưới đáy biển, chúng phân bố nhiều ở các khu vực cửa sông ven biển và gần các hòn đảo, chúng có tập tính vùi mình trong cát, nơi có độ sâu từ 10-20 m. Để khai thác ghẹ xanh, ngư dân sử dụng một số loại ngư cụ đánh bắt tầng đáy như lưới rê đáy, bẫy rập và bẫy lú.
Bẫy rập là một trong những ngư cụ truyền thống được ngư dân sử dụng để khai thác ghẹ ở vùng nước ven bờ khu vực Hà Tiên, Hòn Heo, Bãi Bổn và Hàm Ninh. Bẫy rập có hình chữ nhật dài khoảng 40 cm, ngang 30 cm, sườn làm bằng sắt, bên ngoài phủ lớp lưới dày. Hai đầu rập là hai miệng hom cũng bằng lưới, ghẹ và cua bơi có thể chui vào dễ dàng để ăn mồi nhưng không thể nào ra được. Mỗi chiếc rập đều được cột vào đầu một sợi dây dài, đầu còn lại buộc vào dây giềng thả dưới nền đáy biển.
Bẫy lú còn gọi là bát quái là loại bẫy dài khoảng 5-10 m, bao gồm nhiều khung lồng có dạng hình hộp, xếp song song và liên kết với nhau bằng áo lưới (kích thước mắt dưới 10 mm), dọc thân lồng có nhiều cửa hom để thủy sản đi vào nhưng không có cửa ra. Loại ngư cụ này đã bị cấm sử dụng từ năm 2018 theo quy định tại Thông tư 19/2018/TT-BNNPTNT của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ngày 15/11/2018 về hướng dẫn bảo vệ và phát triển nguồn lợi thuỷ sản.
Ngoài bẫy rập và bẫy lú, ngư dân còn sử dụng lưới rê tầng đáy để đánh bắt ghẹ xanh. Lưới rê đáy khai thác ghẹ xanh có chiều cao khoảng 1,2-1,5 m khi kéo căng và kích thước mắt lưới khoảng 80-100 mm.
Trong các loại ngư cụ đánh bắt ghẹ xanh, bẫy rập và bẫy lú được xem là không có khả năng tác động tới các loài thú biển. Trong khi đó, lưới rê tầng đáy có thể tác động đến thú biển do lưới quấn.
Nghề khai thác ghẹ đỏ
Nghề khai thác ghẹ đỏ ở nước ta tập trung chủ yếu ở khu vực từ đảo Phú Quý đến phía nam đảo Côn Sơn. Ngư trường khai thác ghẹ đỏ có độ sâu trung bình khoảng 30-60 m nước. Ngư cụ chính sử dụng để đánh bắt ghẹ đỏ là lưới rê tầng đáy và bẫy hình trụ.
Bẫy hình trụ có đường kính 550-600 mm, chiều cao 200-250 mm, khung làm bằng thép tròn, đường kính 4-8 mm. Mặt trên và mặt dưới hình tròn, thành bẫy có 6 thanh, chia bẫy thành 6 khoảng bằng nhau, xung quanh bẫy được bọc lưới. Bẫy hình trụ có 3 cửa hom. Trong bẫy có hộp đựng mồi và được treo tại sợi dây nối từ 2 thanh nằm ngang của mặt trên và mặt dưới. Khi khai thác các bẫy được liên kết với nhau bằng một sợi dây chính, khoảng cách mỗi bẫy khoảng 20-25 m.
Lưới rê tầng đáy, là lưới được làm từ sợi cước đơn. Mỗi tấm lưới có chiều cao khoảng 1,2-1,5 m, chiều dài 80-100 m và kích thước mắt lưới khoảng 90-100 mm khi kéo căng. Lưới có giềng phao ở phí trên và giềng chì ở phía dưới. Khi khai thác, lưới được thả ở tầng đáy, một đầu được neo cố định và đầu còn lại buộc vào tàu khai thác.
Trang bị và kỹ thuật khai thác
Tàu thuyền sử dụng để khai thác ghẹ chủ yếu thuộc nhóm 6-12 m và 12-15 m. Số lượng bẫy hoặc lưới sử dụng để khai thác phụ thuộc vào cỡ tàu, thường 200-1.000 chiếc bẫy hoặc 7-12 km lưới rê tầng đáy.
Đối với khai thác ghẹ bằng bẫy: Mồi dùng để bẫy ghẹ là cá nhỏ, chủ yếu là cá trích hoặc cá nục và được bỏ vào trong hộp.
Phương pháp khai thác bằng bẫy: Tại ngư trường khai thác, ngư dân chuẩn bị hộp mồi để bỏ vào bẫy, sau đó xếp bẫy vào vị trí thao tác.
Thả bẫy: Quá trình thả bẫy được tiến hành từ lúc chuẩn bị bẫy đến khi thả hết bẫy. Trong khi thả, đồng thời liên kết các bẫy với dây giềng chính và được thả tuần tự cho đến hết
Thu bẫy: Các tàu nhỏ thường kéo bằng tay, còn các tàu lớn thì sử dụng tời kéo dây giềng chính. Trong quá trình thu bẫy lấy ghẹ đồng thời thay mồi để chuẩn bị mẻ sau. Khi đó, một người điều chỉnh ròng rọc hướng vào và tháp dây kẹp bẫy, một người tháo dây rút giềng và gỡ ghẹ, hai người lấy hộp mồi cũ thay cho hộp mồi mới. Người tiếp theo thắt dây rút miệng và móc vào thành bẫy. Những người còn lại xếp bẫy theo thứ tự trên boong thao tác, đứng tời dây giềng chính, xếp đầu khuyết vào cọc sắt.
Phương pháp khai thác bằng lưới: Chủ yếu là thả lưới rê tầng đáy có chì nặng để lưới chìm sát đáy biển, nhốt ghẹ lại khi chúng bò ngang lưới. Ngư dân thường sử dụng lưới có mắt thưa, thả ở vùng biển ven bờ hoặc gần các đảo nhỏ. Sau khi để lưới dưới đáy biển trong một khoảng thời gian nhất định, ngư dân sẽ cuốn lưới lại. Ghẹ sẽ bị mắc lại trong lưới sẽ được gỡ ra khỏi lưới.
Ghẹ sau khi được lấy ra khỏi bẫy/lưới, sẽ được buộc nhanh, thả vào thùng nhựa bảo quản tạm thời để phân loại ghẹ, ghẹ nhỏ sẽ được thả lại biển còn ghẹ to đưa vào hầm thông thủy bảo quản chính thức.
Từ những thông tin trên, việc Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển quốc gia Mỹ (NOAA) đánh giá nghề khai thác ghẹ của Việt Nam (mã số 2988) tuân thủ Luật Bảo vệ động vật có vú biển (MMPA) bị từ chối kết quả so sánh tương đương là chưa chính xác. Nghề khai thác ghẹ Việt Nam có đầy đủ điều kiện cần và đủ để xem xét công nhận tương đương với nghề cá của Mỹ.
