Đa phần các cây cà phê được trồng trên khắp thế giới đều thuộc hai loài: arabica (Coffea arabica) và robusta (Coffea canephora). Tình trạng phụ thuộc vào chỉ hai loài cà phê như vậy là một thách thức khi đối mặt với biến đổi khí hậu.
Để bảo vệ sinh kế của người nông dân cũng như bảo đảm cà phê, một trong những loại thức uống phổ biến nhất, không trở nên khan hiếm và đắt đỏ, phải khám phá những giải pháp sản xuất mới. Một giải pháp trong số đó là tìm ra loài cà phê thay thế có khả năng sinh trưởng tốt hơn trong điều kiện nhiệt độ cao, khô hạn hoặc các điều kiện thời tiết thất thường.
Các chuyên gia từ Anh, Uganda và Cameroon đã hợp tác nghiên cứu về di truyền của loài cà phê liberica (Coffea liberica) và phát hiện liberica thực ra là một tập hợp gồm ba loài riêng biệt với di truyền, hình thái và khả năng thích ứng khí hậu độc đáo.
Thực tế, nông dân ở nhiều nước như Uganda, Nam Sudan, Ấn Độ, Việt Nam, Malaysia, Philippines, Indonesia và khu vực Thái Bình Dương đã sản xuất cà phê liberica, song loài cà phê này chiếm chưa tới 1% tổng sản lượng toàn cầu. Chưa kể còn có nhiều nhầm lẫn về ranh giới giữa các loài và cách đặt tên khoa học.
Nhóm tác giả cho biết, cách sử dụng tên khoa học và tên thông thường không nhất quán đối với trường hợp của liberica đang gây nhầm lẫn cho giới nghiên cứu và các bên liên quan trong chuỗi giá trị cà phê. Hiện tại, phần lớn giới khoa học thống nhất rằng: C. liberica là một loài, nhưng có hai giống: liberica và dewevrei.
Tuy nhiên, khi tiến hành giải trình tự di truyền của liberica, sử dụng 353 gene hạt nhân từ 55 mẫu và dữ liệu di truyền đã được kết hợp với các phép đo hình thái cùng bản đồ phân bố địa lý, họ đã phân biệt được ba loài riêng biệt: C. liberica, C. dewevrei (excelsa) và C. klainei.
Quan trọng hơn, ba loài này biểu hiện một loạt đặc tính chống chịu với khí hậu. Cụ thể, C. dewevrei chịu hạn tốt hơn so với C. liberica. Còn C. liberica có thể thích ứng tốt hơn với biến động mạnh của lượng mưa theo mùa và các mùa khô kéo dài ở vùng đất thấp.
Theo nhóm nghiên cứu, nhiều khả năng cả hai loài này đều có những nhóm cây thích nghi tốt với điều kiện khí hậu, đất và tình trạng sâu bệnh khác nhau. Trong đó, C. dewevrei nổi bật nhất vì có phạm vi phân bố tự nhiên rộng, trên khắp vùng Trung Phi nhiệt đới.
Cần nghiên cứu thêm về C. klainei, loài còn ít được biết đến và chưa được lấy mẫu đầy đủ. Với C. dewevrei và C. liberica, cần thêm các thử nghiệm trồng ngoài thực địa để kiểm chứng khả năng thích nghi khí hậu của chúng. Nhìn chung, ba loài cà phê này có thể là lựa chọn thay thế tiềm năng cho arabica và robusta, và mở ra cơ hội mới cho việc lai tạo, giúp bảo đảm nguồn cung cà phê trong tương lai.
Nghiên cứu đã được đăng trên tạp chí Nature Plants
