Đền Hạ được xây dựng vào thời Lê Trung Hưng, nằm ở vị trí trung tâm của làng Lam Cầu, trên một vùng đất rộng lớn, có cảnh quan đẹp, là công trình kiến trúc tín ngưỡng linh thiêng thờ Tứ vị Thánh nương và hợp tự.
Cùng với vị thần được thờ trên, Đền Hạ phối thờ các vị thần linh như Sát Hải Đại vương Hoàng Tá Thốn, Cao Sơn Cao Các, Uy Minh vương Lý Nhật Quang, Đế Thích, Tân Kiều hầu Trần Nhân Dũng, Diên Quận công Trần Hậu Hoa,... và các vị Hậu thần trong làng đã có công khai cơ, lập ấp xây dựng nền tảng cơ sở vật chất cho làng, nhất là xây dựng quần thể di tích đình, đền, chùa, miếu mạo, như: Đặng Viết Hiển, Đặng Ngọc Dần, Nguyễn Trung Thực, Nguyễn Phấn Phát... những nhân vật này, dù là nhân thần hay nhiên thần đều có những ảnh hưởng nhất định trong đời sống xã hội đương thời, được nhân dân tôn thờ và nhà nước quân chủ ghi nhận.
Thông qua các nhân vật này, hậu thế không chỉ biết về thân thế và hành trạng của họ mà còn hiểu thêm về đời sống vật chất, tinh thần của làng Lam Cầu xưa, về những sự kiện xảy ra trong suốt chiều dài lịch sử từ thời Lý, Trần, Lê...
Xưa kia, Đền Hạ được xây dựng gồm nhà Hạ, Trung, Thượng điện, Tả vu, Hữu vu - phía trước có tam quan, hai bên có ngựa chầu, voi phục rất uy nghi. Hiện nay, khuôn viên của đền có tổng diện tích 3.179 m2, bao gồm các hạng mục công trình chính như: Nghi môn, sân, bái đường, sân lộ thiên, Tả vu, Hữu vu và Hậu cung.
Truyền ngôn ở vùng Quỳnh Thạch cho biết: Lam Cầu xưa là vùng đất thường xuyên bị ngập mặn, ảnh hưởng lớn đến sản xuất nông nghiệp. Hơn nữa, nơi đây lại có hệ thống núi non trùng điệp bao quanh, rất nhiều thú dữ thường vào làng phá hoại mùa màng, quấy nhiễu cuộc sống của người dân. Nhân dân làng Lam Cầu đã đến Đền Cờn (P. Quỳnh Phương, thị xã Hoàng Mai, Nghệ An - đền chính thờ Tứ vị Thánh nương) làm lễ xin rước chân hương của các vị thần về đây thờ tự. Từ đó, đền rất linh thiêng, mỗi khi dân làng gặp tai ương, ốm đau, bệnh tật vào đền làm lễ xin thần giúp đỡ thường được linh ứng.
Đền Hạ Lam Cầu còn là nơi chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử quan trọng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ; là nơi rải truyền đơn chống Pháp, nơi tập kích đánh thực dân Pháp ở cầu Hàng trên quốc lộ 1A đoạn qua địa phận huyện Quỳnh Lưu; địa điểm diễn ra các cuộc họp của chi bộ Hoa Sơn, nơi đóng quân của đơn vị pháo Nguyễn Viết Xuân; nơi Khoa Văn, Trường Đại học Sư phạm Vinh dựng lán dạy học khi về đây sơ tán.
Hằng năm, tại di tích, diễn ra nhiều kỳ lễ trọng, trong đó lễ lớn nhất được tổ chức vào ngày 15 tháng 3 âm lịch (lễ Kỳ phúc). Nhân dân trong vùng và du khách thập phương hội tụ về đây thắp nén tâm hương tưởng nhớ, tri ân, cầu nguyện cho quốc thái, dân an, ấm no, hạnh phúc. Hiện nay, đền còn lưu giữ một số tài liệu quý như cuốn văn cúng, sách chữ Hán ghi danh 11 vị thần cùng 13 vị hậu thần, và một số đồ tế khí có giá trị.
Với những giá trị về lịch sử - văn hóa, về nhân vật thờ, công trình kiến trúc cổ kính, linh thiêng... Đền Hạ Lam Cầu, xã Quỳnh Thạch đã được UBND tỉnh cấp Bằng xếp hạng di tích lịch sử theo Quyết định số 3804/QĐ-UBND ngày 27/8/2018.
Một số hình ảnh trong lễ Kỳ phúc Đền Hạ
