Giổi ăn hạt (Michelia tonkinensis A.Chev.) là loài cây gỗ lớn, thường xanh quanh năm. Tại Cao Bằng, hạt giổi nổi tiếng bởi hương thơm đặc trưng, được thị trường ưa chuộng với giá từ 300 ngàn đến hơn 500 ngàn đồng/kg hạt tươi và trên 1 triệu đồng/kg hạt khô.
Phân tích cho thấy hàm lượng tinh dầu trong hạt giổi Cao Bằng đạt 3,6 – 4,1%; thành phần hóa học có 18–21 chất, trong đó có hai hợp chất chính là α-Isosafrole (37 – 45%) và Methyleugenol (45 – 58%) thuộc nhóm hợp chất tạo mùi thơm, với vị cay ấm đặc trưng, có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm tự nhiên. Nhờ vậy, giổi vừa được dùng làm gia vị, vừa làm dược liệu.
Mặc dù là loài cây có giá trị và tiềm năng phát triển, việc gây trồng giổi ăn hạt trong những năm qua vẫn còn bất cập: nguồn giống chưa qua chọn lọc; các biện pháp trồng thâm canh chưa được áp dụng, dẫn đến sinh trưởng và năng suất quả thấp, cây lâu cho quả.
Từ thực tế đó, Viện Nghiên cứu Lâm sinh triển khai đề tài “Nghiên cứu khảo nghiệm một số xuất xứ giổi ăn hạt có năng suất, chất lượng tại tỉnh Cao Bằng”.
Khảo sát thực địa cho thấy giổi ăn hạt có khả năng thích nghi rộng, phân bố trong rừng tự nhiên tán rộng, xanh quanh năm, trên núi đất, độ dốc dưới 15°, tập trung nhiều ở độ cao dưới 500 m. Tuy nhiên, trong các khu rừng tự nhiên có giổi phân bố, loài này chỉ xuất hiện rải rác, chiếm khoảng 0,5–4,1% tổng số cây và lượng cây tái sinh tự nhiên khá thấp. Vì vậy, theo nhóm nghiên cứu, cần áp dụng các biện pháp lâm sinh như tỉa bớt cây tái sinh không mục đích, phát dọn dây leo để giải phóng không gian dinh dưỡng, giúp cây con sinh trưởng tốt hơn.
Về tiềm năng gây trồng, diện tích đất thích hợp để phát triển giổi ăn hạt tại Cao Bằng ước khoảng 557 nghìn ha, phân bố ở tất cả các huyện, trong đó tập trung nhiều tại các địa phương Bảo Lâm, Thạch An, Trùng Khánh, Nguyên Bình, Bảo Lạc (cũ)… Hiện giổi ăn hạt chủ yếu được khai thác từ rừng tự nhiên và một phần từ cây trồng tại vườn của các hộ dân. Bộ phận sử dụng là quả và hạt, làm gia vị và ngâm rượu để bôi chữa nhức mỏi gân xương, tê thấp.
Trong quá trình thực hiện, nhóm nghiên cứu đã chọn được 20 cây trội - bốn cây tại Cao Bằng, 12 cây tại Hòa Bình (cũ) và bốn cây tại Phú Thọ (cũ). Đây là những cây sinh trưởng tốt; thân thẳng tròn đều, không xoắn vặn, không có triệu chứng bị sâu bệnh; tán xum xuê; đã ra hoa kết quả, quả nhiều, to, đồng đều và năng suất cao hơn ít nhất 20% so với bình quân quần thể xung quanh, Sau khi khảo nghiệm, giổi ăn hạt tại Cao Bằng và Hòa Bình được lựa chọn để phát triển gây trồng tại Cao Bằng.
Sau 18 tháng trồng, mô hình nông lâm kết hợp cho kết quả khả quan hơn so với trồng tập trung. Ở mô hình trồng tập trung, tỷ lệ cây sống đạt 89%, đường kính gốc bình quân 2,8 cm, chiều cao 1,5 m, đường kính tán 1,3 m và khoảng 70% số cây có phẩm chất tốt. Trong khi đó, mô hình nông lâm kết hợp đạt tỷ lệ sống 90%, đường kính gốc trung bình 2,9 cm, chiều cao 1,55 m, tán rộng 1,37 m, tỷ lệ cây phẩm chất tốt đạt 73,3%. Trồng xen canh với cây nông nghiệp giúp đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng hơn, giảm cạnh tranh ánh sáng và được chăm sóc thường xuyên nên cây sinh trưởng tốt hơn so với trồng thuần loài. Đây là cơ sở thực tiễn để nhân rộng, đồng thời tạo điểm tham quan học tập cho người dân.
Cùng với xây dựng mô hình, nhóm nghiên cứu đã tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật nhân giống và trồng thâm canh giổi ăn hạt.
Với những kết quả đạt được, giổi ăn hạt được kỳ vọng sẽ trở thành cây trồng chủ lực mới của Cao Bằng, góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống người dân và bổ sung vào cơ cấu cây trồng có giá trị kinh tế cao, bền vững của tỉnh.
