Mối đe dọa hiện hữu và nhu cầu cấp thiết về một giải pháp mới
Ngành nông nghiệp khoai tây tại Scotland, một trong những vựa khoai tây quan trọng của Vương quốc Anh, đang phải đối mặt với những thách thức sinh học nghiêm trọng chưa từng có. Số liệu thống kê đáng báo động cho thấy, ước tính có tới 41% diện tích đất trồng khoai tây thương phẩm (loại khoai tây được trồng chuyên biệt để phục vụ nhu cầu tiêu dùng của con người, phân biệt rõ ràng với khoai tây giống hoặc loại dùng cho chế biến công nghiệp) tại đây đã bị nhiễm tuyến trùng nang khoai tây (PCN).
Sự lây nhiễm này không chỉ là những con số nằm trên giấy tờ nghiên cứu mà đang tác động trực tiếp đến sinh kế của người nông dân. Tuyến trùng làm giảm đáng kể năng suất thu hoạch, từ đó kéo theo sự sụt giảm nghiêm trọng về thu nhập. Nguy hiểm hơn, sự tồn tại của dịch hại này còn tiềm ẩn nguy cơ lây lan rộng hơn nếu không có các biện pháp kiểm soát chặt chẽ.
Hiện nay, dù đã có các quy định pháp lý cấm canh tác khoai tây giống trên những vùng đất đã bị nhiễm bệnh nhằm hạn chế sự lây lan, nhưng chừng đó là chưa đủ. Giới chuyên môn nhận định rằng, mối đe dọa đối với ngành công nghiệp này mang tính chất "sống còn". Nếu các biện pháp quản lý canh tác không được thay đổi kịp thời, đặc biệt là việc chuyển đổi sang sử dụng các giống khoai tây có khả năng kháng bệnh, tương lai của ngành khoai tây có thể sẽ bị lung lay.
Trước áp lực ngày càng lớn từ loài sinh vật gây hại nhỏ bé nhưng nguy hiểm này, dự án PCN Action Scotland đã được thành lập. Đây là một dự án kéo dài 5 năm do Chính phủ Scotland tài trợ, quy tụ sự tham gia của hàng loạt đối tác uy tín hàng đầu trong lĩnh vực nông nghiệp và khoa học đất như: Viện James Hutton, SAC Consulting (thuộc SRUC), Scottish Agronomy, SoilEssentials, BIOSS, Trung tâm Sức khỏe Thực vật và SASA. Sự ra đời của công cụ hỗ trợ ra quyết định PCN (gọi tắt là PCN-SP) chính là thành quả quan trọng, đánh dấu một cột mốc ý nghĩa trong cuộc chiến dai dẳng chống lại một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với ngành khoai tây Vương quốc Anh.
Sức mạnh của dữ liệu và kỷ nguyên "Thử nghiệm kỹ thuật số"
PCN-SP không đơn thuần là một phần mềm quản lý thông thường, mà được thiết kế như một hệ thống hỗ trợ ra quyết định mạnh mẽ, dựa trên nền tảng khoa học dữ liệu hiện đại. Trước đây, người trồng khoai tây thường sử dụng "Máy tính PCN AHDB" - một công cụ đã trở thành tiêu chuẩn của ngành trong nhiều năm. Tuy nhiên, bối cảnh nông nghiệp hiện đại đòi hỏi những giải pháp cập nhật hơn. PCN-SP ra đời để thay thế công cụ cũ, được thiết kế riêng để phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng tại Scotland, sử dụng các dữ liệu hiện đại và cập nhật các giống khoai tây mới nhất.
Điểm ưu việt của hệ thống này nằm ở khả năng tương tác và tính trực quan. Công cụ cho phép người dùng - bao gồm cả nông dân và các nhà nông học - thực hiện các "thử nghiệm kỹ thuật số" ngay trên máy tính trước khi áp dụng ra thực địa.
Tiến sĩ James Price, chuyên gia về Tuyến trùng Thực vật tại Viện James Hutton, đã nhấn mạnh vai trò then chốt của công nghệ này: "Chìa khóa để quản lý sự lây nhiễm PCN là lựa chọn một giống khoai tây có khả năng kháng bệnh. PCN-SP cho phép người dùng thực hiện các thử nghiệm kỹ thuật số, qua đó quan sát được hiệu quả của việc lựa chọn giống đối với quần thể PCN cũng như tác động của nó đến năng suất cuối cùng. Mô hình này đại diện cho công cụ hỗ trợ ra quyết định cập nhật nhất hiện nay, giúp người trồng thấy rõ sự lựa chọn giống khoai tây của họ quan trọng đến mức nào."
Không chỉ dừng lại ở việc chọn giống, công cụ này còn cho phép người dùng đánh giá tác động tổng hợp của nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm việc sử dụng các loại cây che phủ đất và việc áp dụng thuốc trừ tuyến trùng (nematicides - hóa chất chuyên dụng trong quản lý tuyến trùng).
Tiến sĩ Kerry Leslie, Tư vấn viên về Khoai tây tại SAC Consulting, cũng đánh giá cao tính thực tiễn của công cụ này. Bà cho biết: "Việc tiếp cận một công cụ chuyên sâu như PCN-SP cho phép người trồng, cùng với các nhà nông học và tư vấn viên của họ, nhanh chóng và hiệu quả nắm bắt được kịch bản PCN mà họ đang phải đối mặt trên đồng ruộng. Từ đó, họ có thể đánh giá các phương án để cải thiện vấn đề một cách dễ dàng và trực quan. Đây là một bước tiến trong quản lý PCN, chủ yếu dành cho Scotland nhưng cũng có thể áp dụng cho toàn bộ Vương quốc Anh."
Sự phức tạp trong quản lý PCN ngày càng tăng đòi hỏi một hệ thống phản ánh đúng thực tế khoa học, điều kiện địa phương và thực tế kinh tế. PCN-SP, được thiết kế và xây dựng bởi SoilEssentials, đã giải quyết những khoảng trống này bằng cách kết hợp dữ liệu thử nghiệm thực địa (do PCN Action Scotland thực hiện tại trang trại Barnyards ở Angus) với các phản hồi thực tế từ người trồng và các kỹ thuật mô hình hóa tiên tiến. Nhờ đó, công cụ đảm bảo tính miễn phí, dễ tiếp cận, luôn cập nhật và dễ sử dụng, giúp người trồng đưa ra các quyết định sáng suốt về quy hoạch luân canh và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.
Lộ trình triển khai và cam kết đồng hành cùng nông dân
Dự án PCN Action Scotland hiện đang bước vào năm cuối cùng của lộ trình 5 năm. Sự ra đời của công cụ này là lời giải đáp cho cuộc khủng hoảng ngày càng gia tăng do các loài sinh vật gây hại siêu nhỏ trong đất gây ra, vốn nổi tiếng là khó kiểm soát và làm giảm năng suất nghiêm trọng.
Công cụ PCN-SP chính thức được giới thiệu đến công chúng tại hội thảo British Potato 2025 vào ngày 19/11. Đây là một sự kiện uy tín, quy tụ toàn bộ ngành công nghiệp khoai tây cứ mỗi hai năm một lần, là cơ hội để các chuyên gia và nông dân tiếp cận trực tiếp với công nghệ mới này.
Không chỉ dừng lại ở việc ra mắt sản phẩm, PCN Action Scotland còn cam kết duy trì sự hỗ trợ và tổng kết các giá trị khoa học. Dự án sẽ tổ chức một cuộc họp hoàn thành dự án công khai sau khi kết thúc các thử nghiệm thực địa nhiều năm và tham vấn chính sách. Sự kiện quan trọng này dự kiến diễn ra vào ngày 18/3/2026, tại khuôn viên Invergowrie của Viện James Hutton. Đây sẽ là dịp để nhìn lại toàn bộ quá trình, đánh giá hiệu quả thực tế của các mô hình thử nghiệm và định hướng chiến lược cho tương lai của ngành trồng khoai tây trước thách thức từ tuyến trùng.
Với sự kết hợp giữa dữ liệu khoa học chính xác, công nghệ mô hình hóa tiên tiến và giao diện thân thiện với người dùng, PCN-SP hứa hẹn sẽ là "vũ khí" đắc lực giúp người nông dân Scotland nói riêng và Vương quốc Anh nói chung bảo vệ mùa màng, ổn định thu nhập và phát triển nông nghiệp bền vững.
