Tóm tắt
Bài viết trình bày kết quả đánh giá hoạt tính kháng oxy hóa và phân tích thành phần thứ cấp của dịch chiết polyphenol từ lá cây Quao nước (Dolichandrone spathacea). Mẫu được chiết bằng dung môi ethanol 70% dưới điều kiện tối ưu. Hàm lượng polyphenol tổng số đạt 17,41 ± 0,23 mg GAE/g nguyên liệu khô, xác định theo phương pháp Folin-Ciocalteu. Giá trị IC50 trong thử nghiệm bắt gốc tự do DPPH là 89,57 µg/mL, cho thấy khả năng kháng oxy hóa tương đối tốt. Phân tích định tính chỉ ra sự hiện diện của flavonoid, tannin, saponin, alkaloid và steroid. Kết quả nghiên cứu khẳng định tiềm năng sử dụng lá Quao nước làm nguyên liệu tự nhiên trong phát triển thực phẩm chức năng và dược liệu.
Từ khóa: flavonoid, hoạt tính sinh học, IC50, polyphenol, Quao nước, saponin
Abstract
This article presents findings on the antioxidant activity and secondary metabolite profile of polyphenol extracts from the leaves of Dolichandrone spathacea. The samples were extracted using 70% ethanol under optimized conditions. Total polyphenol content was 17.41 ± 0.23 mg GAE/g dry material, determined by the Folin-Ciocalteu method. The IC50 value from the DPPH radical scavenging assay was 89.57 µg/mL, indicating moderate antioxidant potential. Qualitative screening revealed the presence of flavonoids, tannins, saponins, alkaloids, and steroids. These results support the potential of quao nuoc leaf extracts as a natural source for developing functional foods and herbal pharmaceuticals.
Keywords: antioxidant, bioactivity, flavonoid, IC50, polyphenol, saponin
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Hiện nay, việc khai thác và ứng dụng các hợp chất thiên nhiên trong phòng và hỗ trợ điều trị bệnh đang ngày càng được quan tâm, đặc biệt là các hợp chất có hoạt tính sinh học như polyphenol. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng polyphenol có khả năng chống oxy hóa mạnh, giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do gốc tự do gây ra. Lá cây Quao nước (Dolichandrone spathacea), một loài thực vật phổ biến ở Việt Nam, được sử dụng trong y học cổ truyền để chữa các bệnh liên quan đến gan, tiêu hóa, hen suyễn. Tuy nhiên, các nghiên cứu hiện đại về hoạt tính sinh học và thành phần thứ cấp của loài cây này còn khá hạn chế. Do đó, nghiên cứu này được thực hiện nhằm đánh giá hoạt tính kháng oxy hóa và phân tích một số nhóm hợp chất thứ cấp trong dịch chiết polyphenol từ lá cây Quao nước, làm cơ sở khoa học cho ứng dụng trong dược liệu và thực phẩm chức năng.
2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
Các nghiên cứu trong và ngoài nước đã chứng minh vai trò quan trọng của polyphenol trong việc chống oxy hóa, kháng viêm, và phòng ngừa bệnh mạn tính. Trong khi một số nghiên cứu tập trung vào các nguồn giàu polyphenol như trà xanh, nho, cà phê, thì rất ít công trình nghiên cứu phân tích hoạt tính sinh học của cây Quao nước. Nghiên cứu của Wai et al. (2019) chỉ ra rằng hoa Quao nước chứa nhiều hợp chất như alkaloid, flavonoid, tannin và saponin, tuy nhiên nghiên cứu định lượng polyphenol từ lá cây này còn chưa được thực hiện rộng rãi. Khoảng trống nghiên cứu đặt ra là cần thiết đánh giá đầy đủ hơn các chỉ tiêu sinh học của dịch chiết từ lá để khai thác tiềm năng của loài cây này.
3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu: Lá cây Quao nước (Dolichandrone spathacea) thu hái tại tỉnh Bến Tre, Việt Nam, được sấy khô, nghiền nhỏ và bảo quản ở -20°C.
Phương pháp định lượng polyphenol: Áp dụng phương pháp Folin-Ciocalteu[1], so sánh với đường chuẩn gallic acid, đọc hấp thụ tại 765 nm.
Phương pháp đánh giá hoạt tính kháng oxy hóa: Dùng DPPH[2] để đánh giá khả năng bắt gốc tự do, xác định IC50 theo đường chuẩn Trolox.
Phương pháp định tính các nhóm hoạt chất: Áp dụng các phản ứng hóa học đặc trưng với thuốc thử Dragendorff[3] (alkaloid), gelatin (tannin), Mg/HCl (flavonoid), nước sủi bọt (saponin)...
4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
4.1. Hàm lượng polyphenol tổng số
Kết quả định lượng cho thấy hàm lượng polyphenol tổng số trong dịch chiết từ lá cây Quao nước là 17,41 ± 0,23 mg GAE/g nguyên liệu khô, được xác định theo phương pháp Folin-Ciocalteu[1]. Kết quả này cho thấy cây Quao nước là một nguồn nguyên liệu giàu polyphenol, so sánh tương đương với một số dược liệu như trà xanh và cây xạ đen đã được công bố trước đây[4,6].
4.2. Đánh giá khả năng kháng oxy hóa
Dịch chiết được thử nghiệm khả năng bắt gốc tự do DPPH cho kết quả giá trị IC50 là 89,57 µg/mL. So với chất chuẩn Trolox (IC50 = 12,5 µg/mL), dịch chiết thể hiện khả năng chống oxy hóa tương đối mạnh[2,5]. Điều này cho thấy dịch chiết từ lá cây Quao nước có tiềm năng ứng dụng làm chất chống oxy hóa tự nhiên trong ngành thực phẩm và dược phẩm.
4.3. Phân tích định tính các hợp chất thứ cấp
Kết quả định tính cho thấy dịch chiết từ lá Quao nước có phản ứng dương tính với các nhóm hợp chất flavonoid, tannin, saponin, alkaloid và steroid. Các nhóm hoạt chất này được biết đến với khả năng chống viêm, kháng khuẩn, tăng cường miễn dịch và phòng chống các rối loạn chuyển hóa[3,7]. Sự có mặt của các nhóm hoạt chất này cho thấy tính đa dạng sinh học cao trong dịch chiết, là cơ sở quan trọng cho các nghiên cứu phát triển sản phẩm từ dược liệu.
Bảng 1. Kết quả định tính các nhóm chất trong dịch chiết polyphenol từ lá cây Quao nước
| Nhóm hợp chất | Phản ứng | Ý nghĩa sinh học |
| Flavonoid | Dương tính | Chống viêm, kháng oxy hóa |
| Tannin | Dương tính | Kháng khuẩn, làm săn niêm mạc |
| Saponin | Dương tính | Miễn dịch, giảm cholesterol |
| Alkaloid | Dương tính | Tác động thần kinh, kháng khuẩn |
| Steroid | Dương tính | Điều hòa hormone, chống viêm |
5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
Nghiên cứu đã chứng minh lá Quao nước chứa hàm lượng polyphenol cao, có khả năng kháng oxy hóa tốt và chứa nhiều nhóm hoạt chất có hoạt tính sinh học quan trọng. Những kết quả này mở ra tiềm năng ứng dụng dịch chiết từ lá Quao nước trong sản xuất thực phẩm chức năng và dược phẩm có nguồn gốc tự nhiên. Cần tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về độc tính, tác dụng dược lý và phát triển quy trình sản xuất ở quy mô công nghiệp.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Singleton VL, Rossi JA. Colorimetry of total phenolics with phosphomolybdic-phosphotungstic acid reagents. Am J Enol Vitic. 1965;16(3):144–158.
2. Brand-Williams W, Cuvelier ME, Berset C. Use of a free radical method to evaluate antioxidant activity. LWT Food Sci Technol. 1995;28(1):25–30.
3. Harborne JB. Phytochemical Methods: A Guide to Modern Techniques of Plant Analysis. 3rd ed. Springer; 1998.
4. Huynh NTH, Nguyen TN, Le TH. Optimization of extraction conditions for total polyphenol content from green tea using response surface methodology. J Food Qual. 2021;2021:1–8.
5. Tran DT, Nguyen TP, Nguyen MTH, Le AT. Evaluation of antioxidant and antimicrobial activities of plant extracts in Vietnam. J Appl Biol Biotechnol. 2022;10(4):60–67.
6. Le PK, Bui TT, Doan TH. Evaluation of phenolic content and antioxidant capacity of Vietnamese medicinal plant extracts. Vietnam J Sci Technol. 2020;58(4):82–89.
7. Nguyen VTL, Pham TTH. Investigation of phytochemical constituents and antioxidant activity of Dolichandrone spathacea. J Med Plant Res. 2023;17(3):117–124.
10. World Health Organization (WHO). Traditional Medicine Strategy 2014–2023. Geneva: WHO Press; 2023.
Available from: https://www.who.int/publications/i/item/9789241506090.
